Стогн. Дакументы паўстання 1794 г.

Подробности

Опубликовано: 14.12.2015 13:11

Автор: Анищенко Евгений Константинович

Просмотров: 2607

Дадзены зборнік упершыню прадстаўляе важнейшыя дакументы ваенна-палітычнага кіраўніцтва Расійскайімперыі часу яе барацьбы з паўстаннем 1794 г. у Вялікім Княстве Літоўскім. Сярод іх — маніфесты кіраўнікоў паўстання, сведчанні лазутчыкаў, актывістаў і ўдзельнікаў вызваленчага руху, перапіска адносна карных аперацый

Дзяржаўныкамітэт па архівах і справаводству Рэспублікі Беларусь

Археаграфічная камісія

Стогн

ПАЎСТАННЕ I ВАЙНА 1794 ГОДА Ў ЛІТОЎСКАЙ ПРАВІНЦЫІ

Дакументы

Пад рэдакцыяй старшага навуковага супрацоўніка Інстытута гісторыі Нацыянальнай Акадэміі Навук Беларусі Яўгена Анішчанкі

МІНСК ПЕЙТО 2002

УДК [947+957Г1794”(091) ББК 63.3(2) С81

С81 Стогн. Паўстанне і вайна 1794 года ў Літоўскай правінцыі. Дакументы.—Мн.: Пейто, 2002.—208 с.

ISBN 985-6024-39-0

Дадзены зборнік упершыню прадстаўляе важнейшыя дакументы ваенна-палітычнага кіраўніцтва Расійскайімперыі часу яе барацьбы з паўстаннем 1794 г. у Вялікім Княстве Літоўскім. Сярод іх — маніфесты кіраўнікоў паўстання, сведчанні лазутчыкаў, актывістаў і ўдзельнікаў вызваленчага руху, перапіска адносна карных аперацый.

Адрасавана гісторыкам, выкладчыкам, студэнтам — усім, хто цікавідца малавядомымі з'явамі мінулага.

У афармленні вокладкі выкарыстаны фатаздымак 1863 года: Timothy Н. O'SullivanAHarvestofDeath, Gettysburg, PensylvaniaJuli 1863

ISBN 985-6024-39-0

© Яўген Анішчанка, укладанне, рэдагаванне, прадмова, 2002 г.

Алена Хурсік. мастацкае афармленне вокладкі, 2002

Пляменніцам Ірыне, Інэсе іЖанет

Паўстанне 1794 г. было гераічнай спробай выратаваць Рэч Паспалітую абодвух — польскага і літоўскага — народаў ад поўнага і канчатковага расчлянення яе паміж экспансіўнымі манархіямі Аўстрыі, Прусіі і Расіі. Адначасова яго правадыры збіраліся пакараць удзельнікаў Таргавіцкай канфедэрацыі 1792 г. і гродзенскага сейма 1793 г., якія сваім саўдзелам і згодай узаконілі другі падзел дзяржавы. Аднак тое, што гэты падзел быў папярэдне абумоўлены добраахвотпнымі ўхваламі выбарчых шляхецкіх сеймікаў і канфедэрацый прама або ўкосна, праз іх паслоў, непазбежна раскольвала шляхецкае асяроддзе і надало паўстанню асаблівы драматызм.

Кіраўнікі паўстання ўпершыню адважыліся адкрыта змяніць паднявольнае становішча сяляніна шляхам вызвалення яго асобы, хаця б толькі для ўдзелу ў сваёй барацьбе за незалежнасць і дзеля самазахавання ўсяго пануючага саслоў'я. Аднак гэты прывід французскай рэвалюцыі так напалохаў арыстакратыю Рэчы Паспалітай і яе агрэсіўных суседзяў, што яны інстынктыўна аб'ядналіся ў справе недапушчэння перамогі ідэй саслоўнай роўнасці і пабудовы грамадства без станаў. У абстаноўцы бяздзейнасці, сабатажу або імітацыі паказнога патрыятызму прыгоннікаў дзяржавы стр. 4“двух народаў”, манархі Аўстрыі, Расіі і Прусіі задушылі паўстанне, па меры карных поспехаў сваіх палкаводцаў акупіравалі Рэч Паспалітую і, ўрэшце рэшт, канчаткова знішчылі яе палітычнае існаванне ў 1795 г..

Такім чынам, паўстанне 1794 г. папярэднічала і, так або інакш, садзейнічала канчатковай гібелі дзяржавы, якая шмат вякоў лічылася ўстойлівым аванпастом дэмакратыі супраць азіяцкага дэспатызму і варварскай тыраніі. Яно стаіць у шэрагу фатальных і альтэрнатыўных гістарычных падзей. Адгэтуль той пастаянны інтарэс да гэтай гістарычнай драмы, якая магла змяніць трагічны канец шляхам у іншае будучае.

Асаблівую цікавасць да паўстання праяўлялі польскія гісторыкі, якія даўно і рупліва вывучалі розныя яго бакі і аспекты: падрыхтоўку, склад удзельнікаў, іх мэты і паводзіны, арганізацыю выканаўчых органаў і агульнага апалчэння (паспалітага рушання), узбраенне, ход военных аперацый, дыпламатычныя намаганні¹. Адпаведная літаратура настолькі вялізная, што яе характарыстыка слушна вырасла б у грувастую кнігу. Уласна гэта і не патрабуецца тут, паколькі кожнае доследванне абапіраецца на папярэднія дасягненні і ўзбагачае іх новымі данымі. Неад'емнай часткай гістарыяграфічных набыткаў з'яўляюцца публікацыі архіўных крыніц², пераважна па тэрыторыі Кароны, і ўспамінаў сучаснікаў³, паказалъныя для ацэнкі ўсяго вызваленчага руху.

Усе публікацыі так або інакш закранаюць паўстанне ў Вялікім княстве Літоўскім і ў большасці ацэньваюць яго ў якасці самастойнага руха ў традыцыях літвінскага аўтанамізма і сепаратызма. Пачынаючы з Т. Корзана, гісторыкі адрозніваюць характар паўстання ў Кароне і ВКЛ, проціпастаўляюць памяркоўна-прагматычную пазіцыю Т.Касцюшкі больш радыкальнаму ягонаму паплечніку ў ВКЛ Я. Ясінскаму⁴, называюць апошняга ўвасабленнем радыкальна-якабінскай плыні ў паўстанні, галоўным натхніцелем самадзейнасці літвінска- віленскога выступления. Тым не меней, ніхто не прывёў для доказу такой ролі Ясінскага ягоных адпаведных публічных заяў з часу паўстання акрамя вершаў, напісанных ім пры падрыхтоўцы інсурэкцыі. А гэта не стр. 5 адно і тое ж. Многія аўтары адзначаюць, што ваяводствы і паветы BKJI адразу раскалоліся паміж прыхільнікамі вярхоўнай улады Т. Касцюшкі і самадзейнасцю Я. Ясінскага, па меншай меры да адхілення апошняга ад пасадыгалоўнакамандуючага паўстанцкімі войскам ВКЛ напачатку мая 1794 г.

Самае ж прынцыповае адрозненне ў вызваленчым руху гісторыкі бачаць у розніцы лозунгаў, якім адвольна прыпісваюць праграмныя мэты і задачы. Прынамсі, абвешчаны віленскім актам паўстання (24 красавіка) лозунг роўнасці дазволіў сцвярджаць, што ён абавязкова ўвасабляў французскую мадэль безсаслоўнага грамадства і дасягненне яе ў абасобленым ад Кароны і Касцюшкі выступленні, што гэтыя памкненні пярэчылі першапачаткова скаардынаванаму плану і тым самым пагражалі агульнаму поспеху барацьбы. Найбольш паслядоўна гэтыя асаблівасці падкрэслілі ў сваіх працах Г. Масціцкі і 3. Сулек⁵. Яны заснавалі свае манаграфіі на багатым скарыстанні дакументаў асоб і органаў паўстання ў ВКЛ. Найбольш уважліва яны разгледзелі падрыхтоўку і першы этап паўстання, калі Ясінскі фігурыраваў у першых шарэнгах арганізатараў гучных публічных акцый і баявых выпраў. Менш увагі гэтыя даследчыкі надавалі дзейнасці мясцовых камітэтаў ці камісій паўстання, звесткі аб іх раскіданы ў працах іншых аўтараў. Тое ж тычыцца і асвятлення ваенных аперацый. У поўнай ступені стан вывучанасці гістарыяграфіяй ваенна-аператыўнага тэатру паўстання ў ВКЛ дэманструе нядаўна выдадзены ў Польшы агляд падзей вясны-лета 1794 г. на тэрыторыі ўсяе Рэчы Паспалітай⁶. Гэта праца абагульняючая, а яе вынікі і якасці былі б поўнымі і дакладнымі з улікам расійскіх крыніц.

I вось тут даводзіцца шкадаваць, што савецка- расійская гістарыяграфія надта шчуплая ў адносінах да разглядаемай тэмы. У свой час любыя паўстанні пагражалі існаванню Расійскай імперыі і іх спаміналі толькі для ўслаўлення ваеннай моцы і таленту палкаводцаў у справе тэрытарыяльнай экспансіі. Друкаваліся толькі допыты кіраўнікоў паўстання для дэманстрацыі іх пакаяння і прафранцузкага духа стр. 6 намераў, спісы падследных⁷, анатаваны паказальнік архіва князя М. Рэпніна, насычаны звесткамі аб вайне 1794 г. у Літве⁸. 3-за недаступнасці саміх крыніц, іх абрыўкі падаюцца ў нарысах П. Бацюшкава, М. Карабкова, А. Петрушэўскага і інш.⁹.

У савецкі час трэба было стаць акадэмікам, каб асмеліцца замахнуцца на ідэйна-палітычна небяспечную тэму паўстання, як гэта зрабіў У. Пічэта¹⁰. Ягоны артыкул надоўга застаўся сіроцкім, хаця акадэмік сумясціў кампіляцыю вядомых фактаў з прапагандысткай дагматыкай. На ўзроўні дысэртацый засталіся распрацоўкі В. Івашкевіча і А.Волкавай¹¹, якія таксама не выйшлі за межы канонаў сталінскага часу аб буржуазных каранях і духу паўстання 1794 г.Аднак пры ўсёй адпаведнасці тэмы паўстання крытэрыям прагрэсіўных падзей, яе па-ранейшаму абміналі ўвагай. Толькі зусім нядаўна расійская даследчыца Г. Макарава парушыла гэтую сцяну маўчання¹².

Нацыяналъная беларуская гістарыяграфія яшчэ не выбілася з кампілятыўна-аглядных схем асвятлення паўстання на ўласнай зямлі і простага пераказу ўжо вядомага¹³. Палітычную ангажыраванасцъ такому перажоўванню з прыцэлам на этна-беларускі від паўстаннявызначыў ягоны 200-гадовы юбілей. Дзеля гэтага свята напісаныартыкул А. Грыцкевіча¹⁴, брашура Ю. Юхо і У. Емелъянчыка¹⁵, нарыс М. Грыгор'ева аб войску BKJI¹⁶, публікацыі некаторых дакументаў той пары¹⁷. Юбілейны характар падобных твораў падзяляе навукова- папулярная праца У. Емелъянчыка¹⁸, цікавая маралізатарствам вакол спрэчных момантаў і фактаў паўстання BKJI пры зайздросным замоўчванні аўтарам крыніц сваіх ведаў і вызначэнні іх дакладнасці.

Характар беларускамоўных публікацый аб паўстанні выразна раскрываюць наступныя сцвярджэнні, якія можна лічыць канонамі. А. Грыцкевіч лічыць, што гэта было “нацыяналънае паўстанне, накіраванае на адраджэнне незалежнасці Беларуска-Літоўскага гаспадарства ў яго гістарычных межах”¹⁹, што літоўскія кіраўнікі на чале з Ясінскім складалі якабінскае “крыло шляхецка-буржуазнага блока⁹ і выступілі “з больш радыкальнымі лозунгами чым кіраўніцтва паўстання ў стр. 7 Полъшчы"²⁰, бо хацелі на узор французкай рэвалюцыі "вызваліць сялян адпрыгонніцтва”²¹,а з “мэтай адваяваць свободу іграмадзянскае раўнапраўе” да працоўных у пракламацыях па-беларуску (!) звяртаўся Ясінскі, абяцаючыадмену прыгоннага права²². Гэтыя пастулаты змешчаны пераважна ў энцыклапедыях, дзе толькі агульныя спасылкі на літаратуру прыдаюць ім выгляднавуковых высноў. Не мент апантана іх прапагандуе пісьменнік У.Арлоў²³, які лічыць, што Ясінскі ўласнаручна пісаў адозвы “па-беларуску і нават узначаліў атрад з 400 тысяч змагароў”²⁴. Даводзіцца нават чытаць, што“беларусамі былі кіраўнікі і актыўныя ўдзельнікі паўстання”²⁵.

Публікацыя складальнікам гэтага зборніка важнейшых універсалаў віленскай рады паўстання²⁶ наказала, што падобныя сцвярджэнні — вынік кан'юнктурнай фантазіі іх аўтараў і асабліва маніпуляцыі тэрмінам або лозунгам “роўнасці”, быццам бы ўпершыню заяўленым у 1974 г. менавіта ў кантэксце наследвання французкаму рэвалюцыйнаму ўзору.

Паспрабуем найперш паглядзець на згаданы лозунг у святле папярэдняй гісторыі, а для гэтага зазірнем у праграмы дэпутацкіх наказаў сеймікаў ваяводстваў і паветаў BKJI за 60-80-я гады XVIII ст. Усе інструкцыі без выключэння тагачасных шляхецкіх сеймікаў пачынаюцца з пераліку даручэнняў сваім паслам ад імя “абывацеляў, рыцарства, дыгнітараў і ўраднікаў”. Гэтыя наказы “абывацеляў” — грамадзян у тлумачэнні А. Грыцкевіча — ахопліваюць выключна шляхецкую супольнасць з яе прызваітым наменклатурным складам. Як тлумачыў у свой час асветны С. Сташыц, “з 7 млн. палякаў толькі ледзьве 100 тыс. особ уваходзяць у грамадства і маюць права абывацелъства. Акрамя шляхты нікому іншаму не вольна быць ні абывацелем, ні ўласнікам”²⁷.Прынамсі_s інструкцыі жнівенскіх сеймікаў 1766 г. Полацкага, Мінскага, Навагрудскага і Мсціслаўскага ваяводстваў называюць спробы вызваліць сялян з-пад прыгону і ўзвысіць плябейскі стан” да шляхецкіх прарэгатываў “шкоднымі шляхецкаму стану Рэчы Паспалітай”²⁸. Аб недапушчальнасці ўраўноўвання грамадскіх станаў засцерагалі абывацелі сеймікаў стр. 8 Мінскагаваяводства 15 ліпеня 1776г.²⁹, Мазырскага павета 17 жніўня 1778г.³⁰, Слонімскага 21 жніўня 1780г.⁸¹, Пінскага, Слонімскага і Мазырскага паветаў у 1790г.³².

Для захавання гэтай саслоўнай чысціні канфедэрацыі шляхты Мінскага ваяводства і Гродзенскага павета ў красавіку 1764г. злучалі ўсіх абывацеляў у саюз абаронцаў "шляхецкай роўнасці” або "роўнасці вольнага народу, народжанага ў роўнасці”³³ пры частых парушэннях ягонага права вольнага галасавання. Гэтак жа гучна заяўлялі аб нежаданні цярпець уціск “правоў, свабод і роўнасці” прадстаўнікі "абывацелъства” усяго ВКЛ ва ўніверсале канфедэрацыі княства ад 17 красавіка 176З г.³⁴. Знакамітая Слуцкая канфедэрацыя дысідэнтаў 1767г. стваралася супраць пагвалчвання “роўнасці і вольнасці продкаў³⁵. Інструкцыя Мінскага ваяводства ад 15 ліпеня 1776г. клапацілася, каб “у роўным абывацельстве не праводзілася пагражаючых адрозненняў у кампетэнцыі уладных годнасцяў і функцый³⁶. Абывацелі таго ж ваяводства ў акце канфедэрацыі ад 25 чэрвеня 1792г. адмовіліся прызнаваць канстытуцыю 3 мая 1791г. і іншыя рэформы Вялікага сейма 1788-1792гг., які шляхту “непасіянатаў (беззямельных — рэд.) ад роўнасці і вольнасці адпіхнуў”³⁷.Навагрудскі гараднічы Стэфан Кунцэвіч у кастрычніку 1793 г. скардзіўся ў судзе на трокскага стольніка Юзафа Вазгірда, які захапіў маёнтак Несячы “сродкамі зневажаючымі далікатнасць абывацельскай роўнасці”³⁸.

Прыведзенага, здаецца, дастаткова, каб прызнаць, што лозунг “роўнасць, абывацельская роўнасць”задоўга да паўстання 1794г. фігураваў у палітычнай свядомасці шляхты ВКЛ, якая толькі сябе адносіла да абывацеляў, якая пільна сачыла за сваім карпаратыўным адзінствам, пануючым становішчам і недапушчальнасцю ўраўнавання з іншымі паднявольнымі станамі. Лозунг абывацельскай роўнасці, такім чынам, нельга лічыць запазычаннем французкіх ідэалаў, а тым больш сінонімам радыкальных сацыяльных праграм. Калі ж ён сімвалізуе радыкалізм, тады амаль кожнае прыведзенае яго ўпамінанне належыць аднесці да падзей рэвалюцыйнага тыпу, што ёсць бязглуздзіца. A тое, што віленскае кіраўніцтва паўстаннем 1794 г. толькі напачатку аднойчы ўжыло стр.9 згаданы тэрмін у прынятым значэнні, чытач сам мусіць убачыцъ у надрукаваных ніжэй паўстанцкіх манифестах.

Лозунг роўнасці віленская паўстанцкая рада не паўтарала затым у іншых актах і не рэалізавала ў публічным жыцці, акрамя хіба таго, што знацъ са страху перад народам дэманстратыўна пераапраналася ў евангельскія лахманы. Інакш кажучы, дадзены лозунг насіў дэкляратыўны характар і не меў праграмнага значэння і таго сацыяльнага сэнсу, які яму старанна прыпісваюць. Найболъш верагодна дапусціць, што такім лозунгам віленскія кіраўнікі хацелі ўзнавіць карпаратыўнае адзінства ўсяе шляхты, парушае Вялікім сеймам, які пазбавіў немаёмную шляхту выбарчых або палітычных правоў. Аднак гэта не мае адносін да барацъбы за адраджэнне нацыяналъна-беларускага “гаспадарства” або дзяржавы. Паўстанне 1794г. у BKJI не мела рысаў беларускага нацыянальна-вызхваленчага руху ўжо толькі таму, што віленскае кіраўніцтва нідзе і ніколі не заяўляла аб падобных намерах, бо яно абвяшчала свае пракламацыі выключна на польской мове, пастаянна падкрэсліваючы ў іх “польскасць” сваёй зямлі і яе жыхароў, адзінства памкненняў з уласна польскімі паплечнікамі на чале з Т. Касцюшкам. Зборнік утрымлівае на гэты конт шмат сведчанняў.

Прыведзеныя прыклады дэманструюць неабходнасць ведаў першакрыніц, каб пераадолець адвольныя інтэрпрэтацыі фактаў і пазбегнуць вымыслаў прадузятай і тэндэнцыйнай накіраванасці.

Дадзены зборнік увабраў у сябе дакументальныя сведчанні, якіх якраз не хапае для азнаямлення з паўстаннем 1794г. вачыма яго душыцеляў, што вельмі карысна для параўнання і ўдакладнення ўжо вядомага з літаратуры. Гэта паперы расійскага генералітэта і вышэйшых чыноў імперыі. У іх руках аказаліся ўніверсалы паўстання, якія яны аператыўна перакладалі на рускую мову. Тэта таксама перапіска некаторых кіраўнікоў паўстанцкіх атрадаў, паказанні шпіёнаў,даносчыкаў, прызнанні актывістаў паўстання ў следчых органах. Гэта і перапіска саноўнікаў з генераламі адносна планавання івыканання карных аперацый. Гэтыя крыніцы спецыфічныя перадусім сваім фактычным стр. 10 зместам, навіну, паўнату і дакладнасць якіх трэба яшчэ вызначыць аналізам і параўнаннямі. Тым не меней усе яны друкуюцца практычна ўпершыню.

Асноўная частка матэрыялаў для зборніка ўзята з перапіскі старшыні расійскай ваеннай калегіі М. Салтыкова з падначаленымі генераламі з пошты апошняга фаварыта Кацярыны II17.Зубава да намесніка Мінскай, Ізяслаўскай і Брацлаўскай губерняў Ц. Туталміна і наадварот. Частка скарыстаных дакументаў захоўваецца ў Расійскім дзяржаўным архіве старажытных актаў (РДАСА) сярод папер канцылярыі імператрыцы (Фонд 16), смаленскай следчай камісіі (Фонд 7) і сакрэтнай экспедыцыі Сената (Фонд 6). Частка матэрыялаў выяўлена ў Расійскім дзяржаўным ваенна-гістарычным архіве (РДВГА), у зборах ваеннай калегіі (Фонд 41), у фондах вучонага камітэта Генштаба арміі (Фонд ВПА) і ўласнага apxiвa М. Агінскага (у тым жа ВПА).

Большасць дакументаў друкуецца поўнасцю, а тыя, якія ўжо з'явіліся ў друку, пазначаны спасылкамі на адпаведныя выданні. Тэксты скарачаюцца ў тых месцах, у якіх гаворка выходзіць за межы сучаснай Беларуси У дакументах уся тэрыторыя BKJI называецца Літоўскай правінцыяй або правінцыяй BKJI, а жыхары-абывацелі — ліцвінамі. Гэта можна прасачыць і па тэрміналогіі паўстанцкіх маніфестаў. Мы не маем права зневажацъ самасвядомасцю продкаў і адвольна мяняцъ іх мінулае самаатоесамленне на сучаснае.

Адрасы карэспандэнтаў апушчаны, паколькі ўстанавіць іх ва ўсіх выпадках немагчыма.

Для эканоми месца у рапартах рускіх генералаў не прыводзіцца пералік афіцэраў і асоб, якія вызначыліся храбрасцю і талентам у той ці іншай бітве. Біяграфічныя звесткі прыводзяцца ў імянным спісе. Усе выпадкі скарачэнняў адзначаны шматкроп’ем.

Большасць выкарыстаных крыніц складзена і захоўваецца ў архівах на рускай мове. У дадзенай кнізе гэтыя дакументы прыведзены ў адпаведнасці з арыгіналамі з захаваннем іх моўных і стылістычных асаблівасцяў. Выпадкі перакладаў дакументаў пазначаны стр. 11 особна. Напісанне геаграфічных месцаў захавана ў іх тагачаснай форме. Загалоўкі дакументаў выдзелены мовай, якая дакладна перадае іх змест, Імёны і даты, вызначаныя ўскосным шляхам, заключапы ў дужкі. Назвы архіваў, сігнатуры спраў, назвы друкаваных выданняў прыводзяцца на мове арыгіналаў. Каб дабіцца яснасці і зразумеласці пыхлівых тэкстаў, пунктацыя доўгіх цытат наўмысна зменена. У тых жа мэтах, але радзей, грувасткія тэксты раздзелены на абзацы. У некаторых выпадках геаграфічныя назвы падаюцца з вялікай літары. Усе выпраўленні, зробленыя складальнікам, заключаны ў дужкі.

Дакументы сістэматызаваны ў зборніку па храналагічнаму прынцыпу, па датах іх складання, адпраўлення і атрымання.

У шэрагу выпадкаў некаторыя карэспандэнты — а гэта пераважна саноўныя генералы — змяшчалі зыходную інфармацыю ў дадатку да сваёй справаздачы “наверх”, а сваю (абагулъняючую), выдавалі за існую. Гэта несумненны рэцыдыў кар'ерызма і дэманстрацыі безумоўнага ведання спраў. Для даследчыка відавочна, што канчатковы адпраўшчык узбагачаў прыкладзены рапарт падначаленага фактамі, дэталямі і ўласнымі вывадамі з іншых паведамленняў, таму зыходныя рапарты ў кнізе пастаўлены перад галоўнымі справаздачамі. Матэрыялы датаваны па новаму стылю, але захаваны двайны запіс (у час укладання кнігі розніца паміж старым і новым стылем складала 11 дзён).

У кнізе прадстаўлена толькі рэштка багатай дакументальнай спадчыны. Высілкамі паслядоўнікаў, справа навуковага і дыдактычнага вывучэння паўстання 1794г. павінна быць дапоўнена публікацыямі дакументаў з іншых архіваў. Асаблівую карысць дадзеная кніга дасць краязнаўцам, усім — хто зацікаўлены ў самастойным і непрадузятым веданні мінулага.

Шчыра ўдзячны Я. Янушкевічу за каштоўныя парады, выказаныя пры чытанні рукапісу. Дадзеная кніга бачыць свет дзякуючы арганізацыйным і фінансавым высілкам В. Хурсіка. Стр. 12

Яўген Анішчанка

Аўтар змяшчае тут тыя дакументы, якія не паўтараюцца ў зборніку, выдадзеным папярэдне: “Восстание и война 1794 года в Литовской провинции (по документам российских архивов). М., Книжный дом “ЧеРо”. 2000. 176 стр.

ДАКУМЕНТЫ

№1.20 лютага (3 сакавіка). Данясенне тайнага агента з Літвы барону О. Ігельстрому

Вручая сию бумагу, не имею я инаго намерения, как чтобы предупредить пролитию невинной крови. Дабы постепенно узнать виды и тех людей, кои участвуют в заговоре, я обещался употребить все средства для достижения сей цели и уведомляю с верностию о всех моих открытиях. Основываясь на сем правиле, я не испытал дабы успеть в своем предприятии, но, признаюсь, что мне бы в том не удалось, если бы я не записался в число тех, кои сие нововыпеченное общество составляют. Находясь уже в их числе, я старался мало помалу приобресть доверенность моих сотоварищей. Между тем на все учиненные мною в разных случаях вопросы получал я в ответ двусмысленности, кои решить было трудно, поелику писание, предписывающее строго молчание, препятствовало мне вопрошать смело. В сем замешательстве, быв наедине с братом моим, решился я после уверования в соблюдении нерушимой тайны спросить его, кто та особа, которой мы толь слепо вверяем нашу жизнь и наше имение? Заслуживает ли она того, чтобы предать себя ей с толикою отважностию, и не из числа ли она тех магнатов, кои частное свое блаженство основывают на общем злополучии и кои для достижения своих предположений не колеблется предавать огненному костру миллионов людей?

Брат мой, дабы соответствовать учиненной мною ему доверенности, открыл мне сию толь строго запрещенную тайну сказав, что слышал якобы — ето был Костюшко, стр. 13 генерал-порутчик. Правда, что я о сем нигде не слыхал, но в разных беседах с многими людьми заметил я, что все сказанное братом моим в разсуждении Костюшка подтверждалось слишком довольно и повсюду отзывались о сем человеке с иступлением. Что же касается до браминов, то признавался, что ничего не знает. Потом спрашивал я его, сколь велико могло бы быть число сотоварищей. Он ответствывал мне, якобы утверждают, что их считается около нескольких десяти тысяч и что общество сие разпространилось по всему государству и даже почти по всем несколько значущим городам Курляндии, Лифляндии. Утверждают, что в Вильне и Гродне сообщников сих находится великое множество.

Продолжая далее мои допытывания, спросил я брата моего, в чем заключается цель сих сообщников? Он ответствовал: цель их есть та, чтобы избавить общество от врагов, возстановить в оном права человека и наказать изменников. Кто из знатных людей в государстве приемлет участие в сем сообществе с достоверностию узнать сего не можно, а утверждают о Нисиоловском, воеводе новогродском, сыне его, Солтане, живущем в Дикукевле, о Кимбаре, нунции на последнем сейме, и о множестве воинских чинов, коих имяна неизвестны. Также находятся в сем числе из виленской академии, которая здесь в городе. Словом сказать, число сообщников должно быть весьма велико. Нет ли назначеннаго места, куда должны собираться сообщники? Теперь еще таково места нет, но, без сумнения, будет оное вскоре назначено, поелику без сего не можно учинить никакого распоряжения и должно ожидать немедленно какого-нибудь нового писания. Откуда получено первое писание? Из Волыни, оттуда получено оное печатное, но неизвестно к кому оно было адресовано. После того во время сейма в Гродне разсеяны были списки с онаго.

Вот сведения те, которыя мог я собрать от разных людей. Я оныя представляю с верностию. К сему присовокупляю я открытие, мною самим учиненное, и вот какое. В Гродне находится медник по имени Лабендровский. Я с ним говорил в качестве брата. Он хвалился мне, что стараниями его число сообщников в Гродне увеличилось до четырохсот человек. Желая сделаться ее полезными и впредь, в чаянии стр. 14 получения дальнейшегосведения, тем паче, что общество сие мнене кажется еще опасным, поелику основывает всю сваю надежду на успехах французов, остался я еще в ономдо дальнейших распоряжений.

При сем прилагаю я точную копию с сочинения, которым каждый брат должен быть снабжен. То, которое я подал прежде, было написано наизусть, а потому и не значит теперь ничего.

РДАСА, ф.6, с.550, л.21 —25адв. Пераклад з французскага. Французскі арыгінал—там жа, л.26—27.

2. (Каля 20 лютага) 3 сакавіка. “Выписка из нравоучительных книг великого бога, индийского философа, преподающего правила жизни для верных ему”

1. Истина есть единая, всевышняя и священная. Око смертного не может взирати на оную, как токмо в великий день радости, печали и славы. Горе дерзновенной душе, хотящей проникнуть таинства ея прежде времени. Горе тому, который воззрит на оную оком отважным: лучи света ослепят его, он ниспровергнется в пропасть заблуждения и мрака яко сова. Но все верные узрят сей великий день и тогда-то всевышняя премудрость установит равновесие вселенное и истина пребудет единою для всего мира.
2. Премудрость и великий папа есть одно. Он всевышний и бессмертный. Пути истины ему единому известны. Смертный! Страшись проникать в глубину премудрости его. Естли бы ты мог постигнуть его, то он не был бы тем, что он есть. Ты бы сделался косноязычным и брат твой убил бы его молча. Ожидай с благовением веления его. Жилище твое и раб твой ничто пред ним. Приноси ему все на жертву или же великий день не озарит тебя, сей день бо есть день послушных и равных.
3. Равенство. Горе зрению неимущему, который, не ведая великого пути, хочет ко оному провождати тех, кои оный соорудили. Великий папа излил моря и болота на одну и ту же поверхность земли. Горе тому, который восхотел бы противоборствовать повелениям его.

Любовь есть творец мира. Твой палец и сердце твое да будут знанием братства. Подай оный, да объемлет оный стр. 15 брат твой двумя последними пальцами и сердца ваши вознесутся до великого папы. Люби врага твоего, показуй ему путь премудрости и великий папа уже и без тебя назначил день ему.

1. Премудрость хочет, чтобы ты был ведом в дом чуждаго, чтобы ты носил драгоценный камень на твоем теле, дабы в случае ущерба мог заменить оный или же не будеши участвовати. Как скоро узнаешь брата своего, то покажи ему сию драгоценность: тако бо творят праведные.
2. Просвети брата своего, покажи ему путь великия истины, дабы ты не один воспользовался великим днем. Блажен тот, кто привел столько же братий, сколько имеет пальцев на руке. Число пальцев приятно великому папе.
3. Да будет язык твой безсловесен, а десница твоя неподвижна, ибо буде брат твой откроет, что сердце твое нечестиво, то убиет тебя. Блажен тот, который попускает быстрине в межи себя. Великий день порадует его всеконечно.
4. Тщетно мниши ты узреть сам собою великий день. Единая премудрость выполнит сие и великий папа покажет тебе оный. Не передавай себя тогда ко сну и не упускай часа. Тень великого дня не долго пребудет на твоем месте.
5. Да будут оружия твои в готовности на оборону великия истины. Неведом тебе час, когда глас из облаков со стороны востока возвестит тебе: ступай. Горе тому, который останется назади.
6. В знак блаженства твоего услышится с неба и земли глас сей:алла, алла, папа,папа. Ты должен стать близ старшего брата твоего и свет истины озарит тебя и в то время будет уже папа стоять пред тобою.

Сие нравоучение великого философа почитается столь много из индейцов, что не позволено читать, видеть и слушать онаго никому, кроме браминов, кои безчислены.

Буде бы кто произнес имя великого папы, не имея знака братства, то первый из присутствующих братьев убивает его на месте, поелику сие есть первейшая жертва обиталишча великия истины. Славный Кирхер повествует о том следующим образом.

Об индейцах думают, говорит он, что в них поселились дурные духи, которые разрушают их жилища, заражают воздух, соделывают жен их неверными и вдыхают стр. 16 нечувствительно в их души яд порчи. Индейцы были давно истреблены без помощи доброго духа, который б побежден на сражении дурным, спасся в северных стран откуда когда- либо возвратится с великим ополчением низложит совершенно врага своего. В сем то намерении составили благочестивые брамины между собою связь, коей верховнейший закон есть тайна. Ибо они страшатся, чтобы дурных дух не сведал о своем падении ц воспрепятствовал оному. В числе разных их законов главнейшия суть следующия.

1. Каждый брат (так называют они себя), вступая в общество, должен клястся пред старшим братом своим, положив руку на грудь свою, что отрицается от родственников, от имения, друзей и честолюбия, что не хочет признавать другой власти, кроме власти добраго духа, иначе пожертвует великий папа его жизнию по повелению его, что он во всю жизнь ничего не откроет и не пощадит брата своего, если надобность то востребует.
2. Да не смеет ни один брат произносить имяни великого папы, ни любопытствовать о месте его пребывания, ниже говорить гласно о сем священном обществе. Каждый брат, услыша о сем, убивает его на месте, что есть также приятная жертва для обиталища великия истины.
3. Каждый брат должен собственноручно списывать статьи великого философа и носить оныя на теле, что есть предохранительное лекарство от действий, которые бы яд мог произвесть в душе его.
4. Брат, желающий узнать, принадлежит ли другой к священному союзу, призывая его дает ему мизинец правой руки. Другой, отвечая ему, прижимает оный двумя пальцами, как-то большим и малым правой руки. Потом оба обращают глаза вниз к брату в знак унижения к тому, который есть владыка их жизни, их имения и их души.
5. Брат не может никогда сделать знака, не имея при себе куска чистаго золота. Другой, буде хочет свестизнакомство, должен показать то же. Оба замолчат, а они уже друг друга разумеют.

Каждый брат не есть брат совершенный, если он не склонил других для составления крепчайших уз противУ общаго врага, что должно сделано быть следующим образом. Познав в человеке крепкую и не робкую душу, стр. 17 должен он с ним говорить об угнетениях душ верных в древния времена.Буде найдет его сострадательным, то надлежит ему дать прочесть статьи философа. Тот человек, говорят индейцы, котораго благий дух в свою избралсвязь, познает с перваго разу путь великия истины и по проекте руки, которая бы могла его проводить, дабы не заблудится, в то время дает ему старший брат статьи сил для списания и наставит его в обязанностях и наипаче же в молчании.

1. Ни один брат не будет для удовлетворения своего любопытства стараться узнавать товарищей священнаго союза сего и другой, осторожный брат, ответствует сделанному знаку не прежде, как по испытании характера и сердца просящего.
2. Хотя индейцы никогда не употребляет оружий, однако каждый брат должен иметь оныя в хорошем состоянии и в готовности на всякое мгновение, поелику не знает часу, когда его позовут.
3. Каждый брат должен остерегаться, чтобы дурный дух не сведал о сей противу его сделанной связи, почему и не должен он знать кроме пяти сотоварищей, коих он записал. Имяна их не могут быть другия, как 1,2,3,4,5 и проч.. По делам сообщества не может он говорить ни с кем, как токмо с записанными им и если они будут переписыватся, то имяна свои должны означать нумером, какой каждый получил от главного своего брата, как то 1,2,3,5 и проч..
4. Он должен читать и размышлять о статьях великого философа по крайней мере однажды в пять дней.
5. Индейцы имеют к сим статьям толь великое почтение, что если хочет сам брамин склонить другого к тому, чтобы он кого-нибудь записал, то позволено ему не более, как токмо дать прочитать сии статьи, а для отвращения некоторых сумнений, делает он вопросы или просто скажет: прочитайте еще однажды, поелику думает, что, кто их не понял, тот не из числа тех, коих избрал великий папа.

12. Индейцы уверяют, что великий папа имеет подробное описание всем тем, кои принадлежат к его союзу и после победы будут имяна их написаны на стенах храма истинны. Стр. 18.

13.О большом дне говорят они, что папа воспримет начальство и назначит каждому должности к выполняемы будут со слепым повиновением. Дурный дух погибнет на своем месте и соорудится храм вечныя истины, премудрости, согласия и мира.  >

РДАСА, ф.6, с.550, л.34—43. Пераклад з французскага. французскіарыгінал— там жа, л.13—18. Скарочаная публікацыя: Land.s, PlewkiewiczM.“PortretIakubaIasinskiego". Warsz., 1964, 8.114—115.

№ 3. 15 сакавіка. Сакрэтны наказ Кацярыны 11 князю М. Рэпніну адносна выяўлення патаемнай змовы ў Ліфляндыі і Літве.

Князь Николай Васильевич!

Вы уже предварены от генерала барона Игелыптрома об открытии в Варшаве некоего тайного скопища, клонящегося к поднятию тамоновых мятежей и беспокойств и коего вредныя правила основаны на проклятом учении французких бунтовщиков. По дошедшему сведениюдо помянутагогенерала,общество сие, разпостраняя связи до Курляндии и самойЛифляндии, будто бы заразило и в сих местах некоторый легкомысленныя головы, не постигающия, что с введением тех бедственных правил могут они подвергнуть погибели себя и Отечество. Генерал Игельстром в сугубом своемкачестве полномочнаго министра и начальствующаго над российскими войсками обратил свое внимание настольважное дело и, признав во оном участвующим однаго из камергеров королевских по имени Венгерского, велелвзять его под стражу. Из допросов его хотя и не последовало точного признания, однако ж, по найденным у него бумагам не менее открылось существо некоего вреднаго замысла, как вы то яснее усмотрите из прилагаемых здесь списков с тех бумаг.

Сие обстоятельство и также за несколько пред тем дошедшие до помянутаго генерала слухи, что будто таковойже заговор составляется в Литве, побудили его послать туда для разведывания известнаго ему человека, которой по возвращении подал ему объяснение, также в спискепри сем следующем, под титулом (“Рапорт генералу Игельстрому человека, посланного им в Литву”). Находящееся у сего приложение одинакостию правил и стр. 19 учения, в нем содержащихся, с найденною у Венгерскаго бумагою, доказует некоторым образом единомыслие и сообщество обеих скопищ и в Варшаве и в Вильне.

Что принадлежит до сотрудников и сообщников помянутаго скопища, полагаемых в Лифляндии, хотя сие и не есть достоверное, но благоразумие побуждает прилежно наблюдать и быть весьма осторожными противу таковых вредных затеев. Более всего примечать должно за приезжими иностранцами и за теми развратными людьми, кои, шатавшись по многим городам Германии, где наполнив головы тщетным и ложным учением, от многих шарлатанов преподаваемых, и заразясь тем развратным духом, коим почти все немецкие университеты наполнены, охотно вдаются в общества известныя под названием масонов, иллюминатов, мартинистов и другия от них родившиеся в вышшую степень бредни разврата и неистовства мысли. Почему и повелеваем вам прилежно разведать и достоверно узнать, нет ли в Риге или в других местах Лифляндии сообщников помянутаго скопища, дабы чрез открытие членов однаго возможно было узнать и самое их гнездо. Каких же по сему предмету достигнется сведений, о тех не оставьте нам немедленно доносить. Для надлежащего же по сему замечания и открытия связей общества сего даны надлежащия наставления и министру нашему, в Митаве пребывающему.

В прочем пребываем всегда благосклонны.

На подлинном подписано собственною ея императорскаго величества рукою тако: Екатерина.

Подозрение уже есть, что едва ли известной Гимфрис не с ними в некоторой связи. Санктпетербург марта 15 1794 года.

РДАСА, ф.6. с.550, л.1—2 стр. 20

№41.(4мая). Ультыматыўны ліст падпалкоўніка П. Грабоўскага да падпалкоўнікаФ.Левізаз абозу пад Варунамі

Милостивый государь мой!

Город Вильна взят и во оном ваш генерал, все штаб- иобер-офицеры, а с нижними чинами более тысячи пятисот имеем мы пленных. Уже для вас никакого средства но осталось. Я с самым тем славным полком иду, которой Вильну взял, и с кавалерии народовой и с пушками весь полк Киркора вас окружит и всем мужикам приказано до последнего зарезать. Еще вам осталась минута время решится здаваться в полон. С нашей стороны вы можете ожидать человеческое обхождение. В прочем пребуду с моим почтением.

Ваш, милостиваго государя моего, покорный слуга Грабовский.

Приписка Девиза: Я на сие письмо вместо письменнаго ответа объяснился на другой день картечами.

РДВГА, ф. ВПА, с.2734, л, 70. Пераклад з французскага.

№42. 4 мая. 3 рапарта падпалкоўніка Ф. барону Л. Бенігсену аб бойцы пад Палянамі

...Я с своею командою, то есть с одним баталноиом Нарвскаго пехотнаго полку и двумя ротами Псковекаго находился на правом фланге. Увидав, что господин секунд майор Этинген с двумя ротами Псковскаго полку и двумя стр. 87 же ротами егерей, которые были к нему отряжены, был в опасности быть окруженным во время того, когда конница старалась ударить в ево фронт, которых, однако, чрез жестокую пальбу принуждена была бежать, то я приказал ему, господину майору, ретироваться и поставить ево с двумя ротами на мой правой фланг, а егерей расположить впереди, которые безпрерывно перепалку имели с неприятелем и много его вредили. Как намерение ево было совсем окружить нас и уже весьма блиско и доволно многочисленно подходил к моему флангу, производив пушечную и оружейную пальбу, то приказал я, надеясь на ревность моих подчиненных, господину майору Этингену с двумя ротами атаковать штыками неприятелей. Маневр так удачен был, что порутчик Теллер со своею ротою ворвался в средину шестаго полка и отбил от него две пушки трехфунтовых. В разсуждении густаго лесу и засевших там множество мужиков, не велел я далее преследовать бежащих и ударил с тылу Боруни. При сей выласке много помогли две роты егерских и господин премьер-майор Киреев со своими козаками, ибо оные с обеих флангов атаковали неприятеля и вели участия имели к тому, что он бежал. Спустя малое время примечал я, что две роты Тамбовскаго пехотнаго полку, атаковав неприятеля, были принуждены ретироватся и для того отрядил сей час, не ожидая повеления, две роты Нарвскаго пехотнаго полку с капитаном Черемисиновым, которые впали во фланг неприятельской и чрез то обратили ево ко совершенному пабегу и после того приказал господин полковник и кавалер Деев их преследовать...

Копія. РДВГА, ф.ВПА, с.2734, л.71.

№43. 14 мая, Рапарт Л.Бенігсена генералу Б. Кнорынгу аб сутычцы над Барунамі

Вчерашнего числа, отправивши я с партиею Танбовскаго пехотнаго полка господина подполковника и кавалера Батюшкова и с ним двести пятьдесят человек команды, приказал, дабы он, держась пути к местечку Боруни, следовал в тонкости все дела бунтующих. Подкрепление ж тому поручено было особо на господина премиер-майора стр. 88 Киреева с ево казачьим полком и Изюмскаго лехкоконнаго полку с одним эскадроном и от сего последнего получил я рапорт, что того ж де числа пополудни в 9-ть часов, не доходя он до того местечка в полумили, дошло ему известие, яко в самом том местечке находитца польскаго войска триста человек. Почему он, дав в команду своего ж казачьего полку подпорутчика Бориса Нехредина хоронжего Егорова и тритцать человек козаков, велел туда поспешить и теснить оружием злодеев, которые, открыв местечко, встретились стоя кучею военных и с немалым зборищем черни с пиками, топорами и косами в руках, учинили сильное на них нападение. А между тем и он, Киреев, со всем козачьим полком и Изюмскаго полку эскадроном, поспешив им в помощь, збив мятежников с места и прогнал их до местечка более шести верст, при котором случае взято из них же в плен товарищей трех, шеренговых пяти и побито довольное число, коих тела мужики, подхватя, спрятали в лесу.

Копія. РДВГА, Ф.ВПА, с.2734, л.141

№44. 2 мая. Рапарт Л. Бенігсена Ц. Туталміну з апісаннем дзеянняў М. Дзеева пад Смаргонню

Вслед вчерашняго моего отнесенного Вашему превосходительству рапорта сим спешу донесть, что я, отпустивши курьера, по утвердительным известиям о собирающейся под командою находящегося в деревне Перетриновичи в полторы мили отсель арендующего у князя Радзивила имением старосты Францышевского шайки шляхтичей с чернью, был в своей готовности встретить ево, но, по-видимому, строилось другое, понеже вместо того препятствием оной случился прибывший в местечко Сморгони полковник и кавалер Деев с полками Танбовским пехотным, командою господина подполковника Луиза, войска Донского Киреевым полком и Эстлянскаго егерскаго корпуса первым баталионом.

Как сей час по соединении моем с ними и удостоверен, что то самое скопище бунтовщиков, устрашившись нашей силы, обратилось к немалому числу польских войск, идущему из Вильни следами и ево господина Деева, о чем стр. 89 подробнейше усмотреть изволите ис поведенного от него к Вашему превосходительству особого рапорта, сказать по трудам довольно он от них потерпел.

Но прешедшее, заменяючи новым своим распоряжением, положил я, сколько смотревши на чаемой бунт 15 числа настоящего течения по Римскому стилю в нашем краю, столько и к недопущению усилившихся здесь мятежников сближится к нашим границам, удержатся в сих местах ему в Сморгони, а именно в Беннице, единственно вредить везде их намерениям. С другой стороны, когда совершилось ожидание мое действовать с ним общею частию препятствием недостатка, получив отзыв, что вышесказанные полки, с ним прибывшие, провианта не имеют, в чем мне никак способствовать невозможно, а при самой крайности представлен от меня его превосходительству господину генералу майору Минской губернии, правителю и кавалеру Ивану Николаевичу Неплюеву с прошением, дабы поводом данного прежде от его высокопревосходительства господина генерала поручика, сенатора и главнокомандующего в трех губерниях в звании генерала губернатора и разных орденов кавалера Тимофея Ивановича Тутолмина, по коему веренной мне Изюмскому лехкоконному полку от господина статского советника Минской губернии вице- губернатора Андрея Сидоровича Михайлова отпущены деньги, не оставит таковую помощь истребовать от него сумму и скоро кому приказать сюда ко мне искупить четыреста четвертей муки, ехать оную на подводах незамедлительно.

А дабы в пути поспешности не встретилось остановки, снабдить открытым повелением с переменою от Минска до другаго давать оные безпрепятственно. Затем, дополняючи успехи мои Изюмскаго лехкоконнаго полку с четырмя неполными эскадронами, изъясняю следующее.Преклонивши чернь к послушанию владельцев своих, обнадежив их волностию по всем местам следования моего и здесь в Беннице, нашел я отряд их в полном изъяснении своей радости, а тем больше мстителями за безчеловечные налоги ко всему имению шляхтичей и доказательством, что они по первому спросу приуготовленное уже оружие отдали мне, тотчас доказали большее грабежом их имений, понеже, не щадя ни имения, ни стр. 90 драгоценности, ни домов, — все разорили до основания с словами: де не навыкать, а от отцов наших оставлену в память блаженство и щастие верноподданных ея императорскому величеству, следственно, и мы де под высочайшею ея державой, избегая напоеннаго злобой польского шляхетства, навеки остатся желаем. К тому от усердия их следовало показание всех тех мест, где ружья и разныя воинския амуниции в землю была зарыта, которую я и получил, как-то в пиках, саблях, ружьях, пистолетах, штыках немалое число с словом по слуху, что они останутся под защитою России.

Квартиры мои все одни сряду наполнены их собранием, между коими явились приходящие из самых тех деревень, где польския войска разположены. По открывшимся сей час обстоятельствам, что мятежники делают свои шайки и я, завтрашней день оставя в Сморгони при господине полковнике и кавалере Дееве Танбовской пехотный полк и для удержания форпостов от Киреева полку пятьдесят казаков, перенесу свой лагерь вперед от сего места в две мили до деревни Коровары, а ему, господину Дееву, предписано от меня прибыть туда же с ево отрядом четвертаго числа, как к месту, где избираю я удобно дать отпор наступающим.

Копія. РДВГА, ф.ВПА, с.282, л.363—364 стр. 91

№52, 5 чэрвеня. Рапарт падпалкоўніка Л. Шылінга брыгадзіру Л. Бенігсену аб бойцы пад Палянамі

Имея пред сим со вверенным мне баталиона пребывание в местечке Поставе наблюдение в Ошмянском и Бреславском поветах тишины, равномерно по оным и одержанию на границе кордонной цепи, наконец, по двум Танбовскаго пехотнаго полку господина полковника и кавалера Деева предложениям прописанным в них самоважнейшия обстоятельствы,оставя препорученной мне пост, тронут был выступлением в пределы Польши, а посему достиг следующаго по тракту к Вильне с Танбовским полком ево господина полковника и кавалера (которой имел расположение свое лагирем от Вильни в семи милях, где нашел присоединенных к нему при господине подполковнике Лювизе Нарвскаго четыре и Псковскаго пехотнаго полков две роты, да господина полковника от армии премьер-майора Киреева с казаками стапятидесятью человеками). При сем местечке продолжалось прибывшие сих войск двоесуточное время.

Напоследок по велению его превосходительства господина генерал-майора и кавалера Богдана Федоровича Кнорринга выступя вообще под начальством ево ж господина полковника, марш свой держали к Минску на поражение ворвавшихся в границу нашу бунтующих польских войск с тем, чтоб присовокупится с ескадронами Изюмскаго легкоконнаго полка и состоять под командою вашего высокородия. А между тем из войск польских бунтовщик виленской инжинерной полковник Ясинский с многими чиновниками, будучи известен о малочисленных наших войсках, поспешал с своею многочисленною силою регулярных войск с присовокуплением к ним конфедератов стр. 104 виленских и стрельцов шляхтичей вооруженных, а крестьян с инструментом таковым, которой способен к злодеянию, как-то пиками, топорами и косами, с осмнатцатыо орудиями, и потому 26-го числа истекшаго апреля на роздыхе при фальварке Поляне окружа весь наш деташамент на пушечной выстрел. Тогда я со вверенным мне Естляндскаго егерскаго корпуса 1-м баталионом расположен был на левом, в опеке коего вагенбургом был устроенной всего отряда обоз, ис котораго две роты отправлены были вправо на поражение неприятеля, открывшаго первоначально действие с той стороны, кои были под начальством Нарвскаго пехотнаго полка господин подполковнике Люизе, о деле которых донести вашему высокородию не могу. Я с досталными четырмя ротами и з двумя пушками не трогаясь был в своем месте, на каковое с неприятельской стороны к действию первоначально выступило кавалерии до трехсот человек, коя, не начиная никакого дела, наступая токмо силою (из чего замечательно мне, что цель неприятеля была овладеть нашим обозом), но я с повеления господина полковника и кавалера Деева встречу их из егерей отрядил токмо одних охотников по начальством капитана Ведемейера, которой чрез хорошие свои распоряжения и действием неприятеля прогнал. Но не минув получасового времени неприятельская кавалерия, присовокупи к себе таковой же несравненно противу прежняго многочисленнее с прибавлением к тому немалого числа пехоты, приступали с великим криком и открытием огня. Я тогда, будучи подвержен опасности, дабы и подлинно не попасть во владение неприятеля, побудился известить господина полковника от армии премьера майора Киреева, которой, хотя и не имея совершенной от немалой своей раны, полученной в сражении при местечке Неменчине, выздоровлен, начал с козаками ста человеками, прискакав, употребился с ротами егерей на действие. Тогда с неприятелем начатое дело производилось жестоко и безпрерывно до шести часов. Напоследок неприятель с немалым ево уроном прогнал вовсе. Окончив сие, с четырмя ротами егерей форсированным маршем последовал на помощь наших войск, производивших сражение с стр. 105 неприятелем в правую по меня сторону, но тут же вскорости он же с делом был прогнан. При упоминаемых же действиях егерей убито тринатцать, без вести пропало шесть, раненых тяжело дватцать, легчи противу таковых десять.

Копія. РДВГА, ф.ВПА, с.2734, л.67 стр. 106

№83. 9 ліпеня. 3 рапартаО.Дэрфелъдэна Н.Я.Салтыкову об ваенных здарэннях пры маршы праз Брэст на Ражанку

...Неприятель по дороге к Гродне, который был атакован Донским Астахова полком с подкреплением Софийскаго карабинеранаго полку при местечке Черновчицах в числе семисот человек под начальством генерала майора Франковскаго, потерял взятых нами в плен двух офицеров, четырех товарищей и сорок семь рядовых сверх убитых около ста, в числе которых один майор и несколько офицеров. С нашей стороны убит один казак и ранено четыре, да двенатцать лошадей. 26-го вступил я с корпусом в Брест-Литовский.

Обыватели сей земли, будучи преисполнены уверенности в Костюшку, всякие изыскивают способы к оказанию своего предательства, от следствия чего на введенною ими из Полесья чрез Алтуш и Ратно мятежническою партиею зделано 17-го числа июня внезапное нападение на Владимир, где после отправления по предписанию моему всех оттуда бывших с полковыми обозами команд и хелмских пленных в Луцк оставался Франкгорийскаго гранадерскаго полку секунд-майор Удолов с тритцать тремя человеками нижних чинов и рядовых для выпроваждения оттуда транспортов с провиантом к корпусу, ис которых дватцать три взято было мятежниками в плен, а десять разбежавшихся куда девались неизвестно. Означенной же майор Удолов спасся цесарским кордоном. Я, как предугадывал такавое неприятное приключение, прежде приказал ему отправить из Владимира в Луцк сказанное с обозами команды, ибо в пространство движения моего до самих границ новоприсоединенных губерний оставались все места открытыми, кроме Луцка, где находился тогда один Рязанскаго карабинернаго полка баталион полковник Анреп и, как выше изъяснено, что он 18 числа июня послан был с отрядом вслед за мятежниками, бывшими во Влодаве, уведомившись, что они оттуда ушли за несколько уже прежде его на Полесье и соединясь там с частию, шедшею из Литвы, команды генерала Беляка всего до тысячи человек конницы с небольшим числом пехоты при 2-х орудиях и оттоль бунтовщиками проведены, как выше изъяснено, чрез Олтуш и Ратно во Владимир, поспешил стр. 155 туда и от 26 прислал ко мне рапорт, что сколь скоро узнали они о приближении его, бросились из Владимира на тот же тракт, которым из Полесья вышли, но господин полковник Анреп, равномерно о том предуведомившись, пресек им сию дорогу, откуда они, как сведении к нему дошли, обратились по дороге к Луцку и пошли на местечко Берестечек к цесарскому кордону, а между тем узнав, что позади их шестьдесят конных и тритцать пешых, шли на местечко Устилуг к цесарской границе...

30 июня повелению господина главнокомандующего войсками от 11 числа июня составя отряд из Севскаго мушкетерскаго, однаго баталиона Фанагорийскаго гранадерскаго и Херсонскаго легкоконнаго полку с пятнатцатью козаками Астахова полку и сверх полковой артилерии 2 орудия полевой и поруча в команду господина бригадира Дивова послан с оным из Бреста-Литовскаго к стороне Пинску, предписав держатся поблизости границ наших около Пинска и иметь с ними свободное сообщение, равно и с пограничными нашими войсками. Сей отряд находится теперь уже в местечке Янове в пяти милях от Пинска.

1 числа июля выступил я из Бреста-Литовскаго по дорогек Слониму двумя колонами: с правою — господин генерал - порутчик и кавалер Загряжский, а с левою — сам. 8 числа прибыл я в Рожанку в шести милях от Слонима, а правая колонна — в деревню Каплино в одной отсюда миле. Июля 6 числа авангардом открыт был неприятель от местечка Сельцы по дороге к Рожанне. Господин генерал-майор и кавалер граф Валериан Зубов, взяв казачей Астахова полк и приказав итти за собою третьему баталиону Лифляндскаго егерскаго корпуса и Софискому карабинерному полку, с приближением своим к корчме Выгода в двух милях от местечка Сельцы разбил державшагося там неприятеля под начальством полковника Липарского в четырехстах регулярной конницы и пехоты и более двух тысяч косинеров и пикинеров и завладев одною пушкою. По лесам и болотам побито до трехсот, в плен взято капитан один, хорунжих два и двесте пять косонеров из поселян, которые распущены на прежния жилища, а офицеры будут отосланы в Несвиж. Сверх того, отбито барабанов два, кос и пик тристашестьдесят, топоров дватцать один и шестьдесят три подводы с разным провиантом. Между же пленными схвачен один поп, с ними бывший. С нашей стороны ранен один козак. Стр. 156

На пути моем из Бреста, известясь 3 числа в местечке Шерешове, что господин генерал-майор и кавалер князь Цицианов находится около Слонима, посылал я оттуда к нему двух нарочных, с коими от 5 числа получил от него отзыв, что он стоит там с своим деташаментом в трех баталионах и двух ротах пехоты, в шести ескадронах конницы и казачьим полком при десяти орудиях полевой артилерии. О прочих же наших войсках уведомляет, что на правом фланге Минской губернии господин генерал- майор и кавалер граф Николай Зубов с шестью баталионами пехоты, Изюмским легкоконным полком и восьмью орудиями полевой артилерии и имел уже дело с знамитою победою, в котором месте и когда не объявлено. Господин генерал-майор и кавалер Кнорринг с шестью баталионами пехоты, шестью ескадронами Санктпетербугскаго драгунскаго полку и восемью орудиями. Первой из них в Солах, куда пошел и господин генерал-майор Кнорринг из Дворищ, как от 2 июля уведомил он господина генерала майора князя Цицианова. Господин генерал-майор и кавалер Герман с Московским гранадерским и Псковским драгунским идет к Друи из России.

4 и 7 июля я уведомлен, что Кнорринг пошел через Липнишки на Ошмяны на сближение с корпусом Николая Зубова и Германа.

Вчерашняго числа от 8-го июля уведомляет меня господин генерал-майор и кавалер князь Цицианов, что державшиеся при местечке Зельве неприятельские войски под начальством генералов Хлевинского и Беляка в четырех тысячах регулярнаго с двенатцатью орудиями и с толпою шляхты и мужиков до четырех же тысяч, июля 4 числа пошли на Забелин, имея намерение пробраться на варшавскую дорогу чрез Мстибов и Беллисток и что помянутый господин генерал-майор с приближением моем к Слониму, вследствие данных ему повелений, пойдет 8 числа на Лиду, извещая при том в дошедшем к нему от начальника поста в Кареличах сведении, что в Липнишки прибыл генерал Велегурской с большим числом войск.

Я стал в Рожанне как удобном месте с дорогами к Вильнеи Вислочам и стану запасать провиант...

РДВГА, ф.ВПА.c.2794. л.305. 30Sадв..—307 стр. 157

№85. 30 ліпеня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага з паведамленнем аб сваім маршы на браслаўскую мяжудля сумеснай аперацыі

Перш чым паслаць за грашыма да Вяльгорскага для вількамірскага абозу вырашыў я пайсці ўсім абозам на браслаўскую мяжу паміж Уценамі і Усполлем, дзеля якога паходу тутэйшая парадкавая камісія зрабіла і прадставіла належныя амунічныя прыгатаванні. Пры тым паслаў перад абозамі ротмістра Лукашэвіча з 20 каньмі, які па майму загаду далучыў па дарозе 52 коней з 50-дымовых паспалітага рушання і тыя 50-дымовыя ў атрадзе з 200 коней пайшлі праз Малаты на уценскі тракт і далей. Ротмістра Рымовіча з 90 каньмі паспалітага рушання паслаў да Какудзішак і Забор, я, маёра Ракіцкага з двума харугвамі 50-дымовых паспалітага рушання — на Дусяты, Язеры і Салокі пры тым, што там, непадалёку ад Салок, у вёсцы Тултышкі камандай больш 30 коней арыштаванага Аскеркі зараз камандуе Грыневіч. Ротмістру Акрасімскаму загадаў ісці на Усполь і там сабраць паспалітае рушанне сколькі здолее. Словам, усіх паслаў на браслаўскую мяжу і ўсім аднолькава загадаў зносіцца з Беліковічам, Зяньковічам і паміж сабой. Ракіцкі з Дусят пацягнуўся да Салок і мне паведамляе, што Масква ідзе да Салок. Каб перашкодзіць яе намерам, я адаслаў дыспазіцыю, а сам з абозам ад 800 да 900 людзей пікінераў, 200 коней кавалерыі, 50-дымовымі і намеснікамі паспалітага рушання з адной аднафунтовай гарматай і двумя дробнага калібру іду на мяжу.

У Ракіцкага не 2, а адна харугва.

РДВГА, ф.ВПА, с.2726, ч.10, л.47 адв.. Рэдактарскі пераклад з полъскага

№86.10 жніўня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага адносна заахвочвання да паўстання жыхароў браслаўскага памежжа

Атрымаў тваю вестку аб тым, што ты спыніўся ў Язерах. Масква не здае пазіцыі паміж Ілукштай і Дынабургам і лічу, што там сваю калону супраць нас фарміруе. Таму раю скіравацца на безабаронныя іх часткі, каб атрымаць стр. 159 якія-небудзь выгоды, абы толькі ты, шаноўны генерал, не вельмі аддаляўся ад нас. Наспеў час пайсці на Ілукшту і там учыніць акт паўстання. Пры гэтым шмат бы зрабілася для нас авантажаў.

РДВГА. Ф. ВПА, с.2726, ч.10, л.54. Рэдактарскі пераклад з польскага

№87.11 жніўня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага з паведамленнем аператыўнай абстаноўкі і сваіх планаў з нагоды аблогі Вільні

Толькі што даведаўся ад Плятара, што Масква рассыпалася за 8 міляў ад Вільна. Калі гэтая навіна сапраўдная, тады слаўна. Віват Польша, наша любая Радзіма! Гедройц таксама раіць нам не разрывацда, бо ўсе іх намаганні нас на дробныя кавалкі раздрабіць. Мой план — засланіць Браслаўскі і Завілейскі паветы. Маскалі вярнуліся ад Крывога маста да Дынабурга. Пасылаю ліст да Аскеркі, які аб тым жа паведамляе. У парафіі ўжо разасланы патрабаванні, каб зараз жа былі нагатове фураж і хлеб. Высылаю ротмістра Лукашэвіча з 60 каньмі да Аўзузул.

РДВГА, ф.ВПА, с.2726, ч.ІО, л.49,53. Рэдактарскі пераклад з польскага

№88.12 жніўня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага з прапановай узняць на паўстанне г.Дынабург

Ці нельга паслаць якім-небудзь шляхам некалькі ўніверсалаў у Дынабург па тыпу нашага паўстання, бо тое месца спакон польскае, чым засведчым сваю людскасць і запэўнім землякоў у тым, што хаця яны і прыціснуты прыгнётам, аднак застаюцца нашымі, што мы не жадаем іх ні паліць, ні рабаваць, а ўсім сэрцам да сябе і агульнага дабра народа прылучаем, што жадаем бачыць іх паўстаўшымі.

РДВГА, ф. ВПА, с.2726, ч.ІО, л.63. Рэдактарскі пераклад з польскага стр. 160

№89. 12 жніўня. Даручэнне М. Агінскага падпалкоўніку К. Зяньковічу заняць і спаліць Дынабург

Гэтым ардынансам даручаецца абывацелю падпалкоўніку Зяньковічу падаць дынабургскаму каменданту ўмовы капітуляцыі і, калі ты я будуць прынятыя, то заняць тое месца да часу прыбыцця туды мяне з усёю камандаю, а ўсю забраную зброю і амуніцыю сабраць у адно месца. Калі ж тое будзе адвергнута, то мусіць ён усімі сіламі ўварвацца ў месца і яго агнём і мечам спустошыць.

РДАСА, ф.12, с.235, л.4 адв.. Рэдактарскі пераклад з польскага

№90.12 жніўня. Зварот М. Агінскага да жыхароў Інфлянт (“Адозва абывацеля Міхаіла Агінскага да інфлянцкіх абывацеляў, сціснутых маскоўскай уладай )

Абывацелі! Не помета намі кіруе, а адчай, не прага выгод, а патрэба набыць палёгкі ў нашых уцісках.

Непрыяцель, якому ледзь толькі мы адмовілі быць паслухмянымі яго нявольнікамі, пазбавіў нас улады, спакою ў маёнтках і нават калі вы працуеце, то нішчыць, тыраніць, мучыць і забівае ўсякага без належнага адпору і абароны. Кожны цаляк салдат, калі толькі жадае сваімі грудзьмі засланіць Айчыну і вольнасць абараніць. Але ж хто забароніць калі не трыумфаваць, то спусташаць і нявіннай крывёю паліваць нашу зямлю наезнікам і падпальшчыкам, якія рознымі шляхамі ўрываюцца ў наш край? Тужым з вас, нашыя сабраты, што вы ў яўным яшчэ ярме няволі з прыкрасцю зрываеце вашыя кайданы. Шукаем вашай даламогі як ад блізкіх, чыя нядоля нас таксама мусіць кранацца, як ад тых, хто спрадвек быў нашымі адзіназемцамі. Станем жа да волі прадзірацца, адчай прыдасць нам сілы, спагадай вашай дапамогі ўздымаць наш запал будзе. Не будзем пераймаць ні грабяжы, ні шаленства нашага ворага, якога падданымі вы з'яўляецеся. Нясем пакой і вольнасць тым, хто будзе садзейнічаць нашым намерам. Няхай сціснуты прыгнётам стр. 161 земляроб атрымае абарону права, няхай кожны адшукае вольнасць, бяспеку і справядлівасць.

Далучайцеся, брацця, да вольных людзей, прыступайце да акта паўстання народа над начальствам бессмяротнага і непераможнага Тадэвуша Касцюшкі, які ёсць збавіцель нашай Айчыны! Помніце, што вы людзі і што кожны чалавек нароўні з адважнымі прагне скрушыць повязь сваіх путаў і вольнасць набыць.

Дадзены ў абозе пад Дынабургам 12 жніўня 1794 года.

Копія. РДАСА, ф.12, с.235, л.4. Рэдактарскі пераклад э польскага стр. 162

№99.18 жніуня. РапартФ. Буксгеўдэна І. Салтыкову аб зборыпаспалітага рушання ў Брэсце

Чрез посланнаго от меня в Брест — литовский шляхтича Брестовскаго жительствующего в селении Кочанах, получил я известие, что учрежденная в оном комиссия войсковая возобновила прежде изданной универсал о посполитом рушении и требует от обывателей выполнения и что потому более уже двух тысяч человек в сборе состоит, да и ежедневно со всех сторон в Брест сбираются, о чем долгом поставляю вашему сиятельству покорнейше донесть.

Генерал-майор Федор Буксгевден.

РДВГА, фМИА, сЛ734, л.431 стр. 172

№106. 23 жніўня. Данясенне аўруцкага гараднічага Фланкенгакена ізяслаўскаму губернатаруВ. Шарамецьеву аб вынішчэнні бабруйскага гарнізона атрадам С. Грабоўскага

Сей час уведомил меня находящийся с ротами в Мозыре Смоленскаго мушкетерскаго полку капитан Гляков, что польския мятежники, пробравшись к местечку Бобруйску, находящуюся там при городничем команду перерезали сего августа на 19-е число в ночи.

Копія. РДВГА, ф.ВПА, с.2734, л.525

№107. 30 жніўня. Рапарт капітанаС. Глякава ізяслаўскаму губернатру В. Шарамецьевуабвынішчэнні бабруйскага гарнізона

Честь имею вашему превосходительству донесть, что сего августа 29 числа ордер от вашего превосходительства честь имел получить, в коем предписать соизволили, что уведомившись ваше превосходительство чрез брагинскаго окружного начальника, яко мозырский отряд мятежники истребили, о чем вашему превосходительству за нужное почел донесть сим. Отряженная от онаго баталиона по повелению воинскаго начальника в Бобруйск местечко к городнической должности команда при унтер-офицере и барабанщике дватцать рядовых, из коих из той команды были при городнической должности девять рядовых, а в местечке осталось тринатцать человек, на коих напав, оные мятежники с 18 на 19 в ночи в 10-м часу на гауптвахт, зачели поражать и убили четырех человек, а четырех ранили, кои раненые следующих под начальством господина генерал-майора князя Цицианова забраны в корпус для излечения, от коей команды рядовой ранен был левой руки в мизинец, избавясь от метежников, прибыл к баталиону объявя, что вышеписанное число, кроме ево, убито и ранено... А по известиям моем о мятежниках, коих числом шесть тысяч и шесть пушек пехоты оных большая половина, а досталное число кавалерии, хотят корпусом, коих достиг отряд господина генерала майора Цицианова, за Глуском разбит. Котораго стр. 179 числа и сколько побито неизвестен. Поселян же с мятежниками не было, ибо задалностью от Мозыря и Слуцка не можно известну быть...

РДВГА, ф.ВПА, с.2729, л.244

№108. (30 верасня). 3 паказанняў палонных Ю. Карпінскага і М. Гурскага аб колькасці ўзброеных сіл паўстання

Служили они в полку Хлевинского, родом литовцы, были все около Городни, а потом у Мокроновского, с которым пришли из Янова литовской гвардии 4000 пехоты, с ружьями 1000 и кавалерии 3000, в коих более половины рекрут набранных сего года, а у Грабовского 2000 пехоты, коссинеров наполовину и 2000 конных, медных пушек 28, шесть 12-ть фунтовых, а протчие 6-ть и трехфунтовых... а Гедройц, у коего пехоты коссинеров 600 да кавалерии 1400, и Ясинский у коего 500 коссинеров и 1500 кавалерии, вооружены так же: конныя половина с карабинами, а достальные с пиками. Со стороны Гродни всего 12000 (но можно полагать их около 8000). Командированы они были с одним ротмистром в числе 60 человек конных для забрания поблизости фуражирующих российских солдат, и именно в местечке Рогачине.

РДВГА, ф.ВПА, с.282, л.440

№109. 19 жніўня. Прапановы М. Рэпніна М. Салтыкову аб лепшай дыслакацыі карных дзеянняў супраць корпуса К. Серакоўскага

Милостивый государь мой, граф Николай Иванович.

Доносил я всеподданейше от 3 сего месяца, что пошлю Дерфельдена с корпусом влево от Слонима, дабы сделать оказательство, что ушедшаго неприятеля из-под Слонима под командою Сераковскаго он хочет атаковать в спину и тем принудить его отступить далее из им занятых при сельце и Березе позиции, почему генерал Дерфельден делал движение к Рожане, а авангард его несколько даже далее стр. 180 на стороне Нового двора. Вследствие чего тот неприятель покинул прежнее свое вышеупомянутое расположение и оттянулся к Шерешеву и Пружанам, а потому и генерал- порутчик Дерфельден возвратился к Слониму, ибо гонятся за ним было бы далеко и безконечно, а между тем граница наша с оной стороны бы сгалилась. Я об оном Вашему сиятельству доношу, дабы не утруждать ея императорское величество сими подробностями.

РДВГА, ф.41, с.267, л.121—121 аде. Стр. 181

№113. 8 верасня. 3 рапарта А. Суворава М. Салтыкову ао перамозе пад Брэстам

Неприятель, что по показанию пленных находился в Бржесте при генералах Макроновском и Шираковском в числе больше 13000 пехоты и до 3500 кавалерии с 24-мя орудиями болшова калибра и в Радзине до 6000, 8-во числа сево месяца в околичностях Бржеста разбит так, что едва осталось из нево 500 человек. Поле покрыто убитыми телами свыше пятнатцати верст, взято пленных до несколько сот, 2 гаубицы, пушек 26, в том числе малых чугунных 2, медных 2, прочия все медныя от 3-х до 18-ти фунтовово калибра.

Копія. РДВГА, ф.ВПА, с.2730, л.187, 246

№l 14. 20 верасня. Данясенне О. Дэрфельдэна М. Рэпніну аб cвaix поспехах на маршы празБераставіцу на Галынку

Цосле донесения моего вашему сиятельству от 18-го сентября выступил я из Волковиска 19 числа на местечко Брестовицы. С приближением передовой с дивизионным квартирмейстром секунд-майором Павлом Ширковым для занятия лагиря команды, открытий неприятельский пост стр. 183 в 15-ти человеках конницы с их чиновниками схвачен и по показанию их, что при Брестовице было несколько хорунгв в 400 человеках конницы из полку Хливинскаго, в тот же час не дав им времяни устроится, как вдруг посланными от господина генерала майора и кавалера графа Валериана Зубова из авангарда легкими войсками разбиты. В плен взято 120 с несколькими офицерами и другими их чиновниками, на месте положено с преследованием свыше 15 верст за местечко Голинку 250, а прочие разбежались по лесам. При сем деле черноморские с донскими козаками подтвердили свою храбрость...

По сем успехе, сделав при Брестовице только отдохновение, на вечер вчерась же передвинулся я в Голинку, имев в тот день от Волковиска переход 42 версты.

Сего числа поутру рано передовые наши разъезды схватили неприятельской патруль в пяти человеках, ис коих черноморцы спасли токмо одного, а протчие остались на месте. По показанию того пленного, что и в части генерала Грабовского до 4000 конницы и пехоты бывших при Гродеке, оставалось в крепких и тесных местах при селении Пилотовщизна за рекою Супрошею от Гродека в четверти мили до 400 пехоты с 3 небольшими пушками и нескольки конницы, прикрывавшей ретираду Грабовского в прошедшую ночь на Заблудов к Белому Стоку. Только что снялся я с лагиря от Голынки в 20-ти верстах от Пилотовщизны и двинулись легкие войски, так уже и помянутая неприятельская команда поспешнейше побежала вслед за первыми на Заблудов. За ними ис приостанавливавшихся в лесах стрелков порублено ескадроном Софийскаго карабинернаго полку с несколькими при полковнике Астахове козаками до 50, да в плен взято раненых 46...

РДВГА, ф.ВПА, с.2729, л.371—372 стр. 184

ІМЯННЫ СПІС

Абуховіч Міхаіл (1760-1818), мінскі кашталян

Агінскі Міхаіл Клеафас (1765-1833), падскарбі ВКЛ, кампазітар

Адамоўскі Юзаф, таварыш кавалерыі

Азулевіч Якуб, палкоўнік татарскай кавалерыі

Акрасімскі, ротмістр

Акумава, шляхцянка з ваколіц мястэчка Чашнікі

Александровіч Дамінік, літоўскі канюшы

Алоэ Эльяш, сакратар польскага пасольства ў Берліне

Анрэп, палкоўнік Разанскага карабінернага палка

Апраксін Сцяпан Сцяпанавіч (1756-1827), генерал-маёр

Арсеньеў Мікалай Дзмітрыевіч (1789-1796), генерал-маёр

Аскерка Юзаф, браслаўскі генерал-маёр

Аскерка Ян, шамбелян караля, мазырскі стражнік і падстолі

Аўсейскі, карнет

Аўтухоў Іван, сакратар ваеннай калегіі Расіі

Ашэнцаў, маёр

Бабровіч Мацвей, каморнік, ротмістр

Бадзені Мартын (?-1824), упраўляючы каралеўскім даменам

Бараздзін Ерамей, радавы Рэвельскага пяхотнага палка

Бараноўскі Якуб, падпалкоўнік I палка пярэдняй варты ВКЛ

Баржымоўскі Антон, ротмістр кавалерыі нарадовай ВКЛ

Бацюшкаў, падпалкоўнік Тамбоўскага пяхотнага палка

Белазор Мартын (7-1817), віцэ-брыгадзір 3-й брыгады кавалерыі нарадовай BKJI

Белапятровіч Бжы (1740-1812), вайсковы пісар і ротмістр кавалерыі нарадовай BKJI

Беліковіч Вінцэнт, генерал-маёр Браслаўскага павета

Бенігсен Лявонцій Лявонцьевіч (1745-1826), барон, брыгадзір Ізюмскага лёгкаконнага палка

Бетц Флор, віленскі мешчанін

Берх Пётр, палкоўнік

Берхман Фёдар Фёдаравіч, брацлаўскі губернатар

Бешанцаў, секунд-маёр Маскоўскага грэнадзёрскага палка

Білінг Пётр, віленскі мешчанін

Богуш Ксаверы Міхаіл, віленскі прэлат

Богуш Юзаф,староста любецкі

Брастоўскі, браслаўскі шляхтіч

Брастоўскі Міхаіл Геранім (1762-1806), літоўскі чашнік, міяскі гродавы стараста

Буксвегдзен Фёдар Фёдаравіч (1750-1811), генерал-маёр

Бунак, унтэр-афіцэр

Бухавецкі Ян, віленскі земскі суддзя

Буш, шляхціч

Бялінскі Станіслаў Костка (-1812), маршалак гродзенскага сейма 1793г.

Бяляк Юзаф (1741-1794), генерал-маёр

Важынскі Антон, ашмянскі надкаморы

Валадкевіч Юзаф, віленскі шляхціч

Валіцкі Ян, капітан літоўскіх войск

Валовіч Станіслаў, рэчыцкі падкаморы

Ваўжэцкі Томаш (1758-1816), вялікі літоўскі харунжы, апошні кіраўнік паўстання на месцы Т. Касцюшкі

Вайніловіч Флор, ротмістр кавалерыі нарадовай

Вейдамеер Антон, капітан

Вейсенгоф Юзаф (1760-1798), шамбелян караля, інфлянцкі чашнік

Вішнеўскі Шыман, прэнскі падкаморы

Вінтэр Іван, паручнік Бранскага пяхотнага палка

Вітунскі Ян, ашмянскі земскі пісар

Вішчынскі, шляхціч

Волкаў Васіль Барысавіч, брыгадзір, камендант г.Сянно

Войніч Ігнат, віленскі мешчанін

Высагерд Тадэвуш, смаленскі падкаморы, прэнскі войскі

Вяльгорскі Міхаіл, галоўнакамандуючы ўзброеннымі сіламі паўстання

Вянгерскі Клемане, шамбелян караля

Вянзоўскі Людвік, маёр

Вяршынін, палкоўнік данскіх казакоў

Галінскі, аршанскі харунжы

Гарадзенскі Тадэвуш, чарнавускі стараста, падпалкоўнік 7-га пешага літоўскага палка

Гараін Ян Непамуцен, брэсцкі інтэдант камісіі палідыі BKJI 1793г., брэсцкі ваяводзіц, палкоўнік брэсцкай міліцыі з 2.7.1794г.

Гарноўскі Тадэвуш, шляхціч

Гарэцкі Валенді (7-1812), масон, віленскі войскі

Гаціскі Венедикт, навагрудскі земскі суддзя

Гедройц Рамуальд Тадэвуш (1750-1824), генерал-лейтэнант, з13.5.1794генерал-маёр

Гедройц Аўгуст, член браслаўскай парадкавай камісіі Гельгуд Ігнаці, літоўекі стражнік

Герман Іван, генерал-маёр

Гейшторп Дамінік, член аддзела бяспекі Цэнтральнай дэпутацыі BKJI Гімфрас, ?

Глякаў Сцяпан, капітан Смаленскага мушкецёрскага палка

 Горскі Валенці, віленскі войскі

Готліб Франц Фрыбас, віленскі купец

Грабоўскі Міхаіл, шэф 5-га пяхотнага палка BKJI

Грабоўскі Стэфан (1767-1847), палкоўнік 7-га пяхотнага палка BKJI

Грабоўскі Павел, генерал-інспектар, шэф 5-га пяхотнага палка, з 16.5.1794г. генерал-лейтэнант

Грахоўскі Ян (1749-1794), генерал-маёр на Валыні

Грос, каханка С. Солтана

Грыневіч, ротмістр

Гулак Якаў, мытны саветнік Мінскай губерні

Гулевіч Генрых, палкоўнік, камендант г. Дынабурга

Гурскі Ян, таварыш кавалерыі нарадовай BKJI

Гутакоўскі Людвік Шыман (1738-1811), шамбелян караля

Дамброўскі Ігнат, вількамірскі земскі суддзя

Дашкевіч Міхаіл, маёр пешай гвардыі літоўскай

Дзееў Міхаіл Іванавіч, палкоўнік Тамбоўскага пяхотнага палка

Дзіваў Мікалай, брыгадзір, секунд-маёр

Дзялынскі Ігнат Юзаф Францішак (1754-1797), масон, ротмістр

Дзянісаў Адрыян Карпавіч (1763-1841), паходны атаман данскіх казакоў

Дзянісаў Фёдар Пятровіч (1738-1830), палкоўнік данскіх казакоў

Дмахоўскі Казімір, ашмянскі гродскі пісар

Дэрфельдэн Ота Вільгельм Хрыстафор (1735-1817), генерал-паручнік

Жаба Тадэвуш, полацкі ваявода і кашталян

Забела Ежы, член экспедыцыі парадку Цэнтральнай дэпутацыі BKJI

Завіша Ян, генерал, шамбелян караля

Загражскі Іван Аляксандравіч (1750-1807), генерал-паручнік

Заёнчак Юзаф (1752-1826), генерал-маёр

Залеўскі, стараста барэцкі, капітан

Закрэўекі Ігнат (1745-1802), харунжы, прэзідэнт г.Варшавы

Зіберх Радзівон, дынабурскі памешчык Зіберх Юзаф, інфлянцкі ваяводзіц

Зубаў Мікалай Аляксандравіч (1768-1805), старэйшы брат фаварыта

Зубаў Платон Аляксандравіч (1767-1822), князь, граф,фаварыт Кацярыны

Зубаў Валерыян Аляксандравіч, граф, генерал-маёр

ЗяньковічЯн, дудзіцкі стараста, палкоўнік

Зяньковіч Ксаверы, генерал-маёр Завілейскага навета

Елаванскі, прэм'ер-маёр

Бльнер Каспар, віленскі адвакат

Ельскі Канстанцін (?-1799), шамбелян караля, генерал-маёр гродзенскай міліцыі

Ельскі Францішак (1738-1821), старадубскі падкаморы

Іваноўскі, шляхціч Іванковіч, шляхціч

Іваноў Ігнат, радавы Бранскага пяхотнага палка

Ігельстром Восіп Андрэевіч (1734-1817), барон, міністр, галоўнакамандуючы расійскімі войскамі ў Рэчы Паспалітай

Казачкоўскі Пётр, ротмістр, мінскі губернскі паштмайстар

Калантай Гуга (1750-1812), ксёндз, літоўскі рэфендары, публіцыст

Камінскі Фульгенд, ротмістр, лідскі гараднічы, эйшышскі земскі суддзя

Канстанціновіч, уніяцкі non

Капцэвіч, шляхціч

Карніцкі, шляхціч

Карнітоўскі Хрыстафор, палкоўнік 2-га літоўскага пяхотнага палка

Карпіловіч Міхаіл, ксёндз, прафесар віленскай акадэміі

Карповіч Міхаіл, смаленскі архідзьякан

Карп Бенедыкт (1734-1805), упідкі харунжы

Карп Маўрыцы, жмудскі дэлегат у Цэнтральнай літоўскай дэпутацыі

Карпінскі Ежы, таварыш кавалерыі нарадовай

Касакоўскі Шыман (1741-1794), генерал-паручнік, апошні польны гетман BKJI

Касінскі Гамількар Антон (1763-1823), сакратар і адыотант К.Прозара

Кастравіцкі Ігнат, лідскі дэлегат у віленскай радзе паўстання

Касцельскі Аляксандр, чашніцкі мешчанін

Касцюшка Тадэвуш Андрэй Бенавентура (1746-1817), вярхоўны дыктатар паўстання 1794г.

Кацярына II (1729-1796), расійская імператрыца

Каханоўскі Войцех, старшыня брэсцкай парадкавай камісіі

Кімбар Юзаф, упіцкі стольнік, з 15.7.1794 падпалкоўнік

Кірасееў, сяржант

Кіркор Міхаіл, палкоўнік І-га татарскага палка пярэдняй варты BKJI

Кірхер, ксёндз

Кірэеў Андрэй, палкоўнік данскіх казакоў

Кнорынг Багдан Фёдаравіч (1746-1825), генерал-маёр

Корсак Самуэль (1745-1794), палкоўнік, навагрудскі судзіц

Коцел Юзаф, палкоўнік

Коцел Міхаіл Казімір (1767*1813), генерал-маёр

Крыцкі Дамінік, маёр І-й літоўскай брыгады

Кукевіч Тадэвуш (1765-1848), віленскі земскі суддзя

Кувцэвіч, шляхціч

Лабанаў Аляксандр Аляксандравіч (1786-), князь, генерал-маёр

Лабенскі, гродзенскі меднік

Лабынцоў, карнет

Лагерсвельд Іван, прэм, ер-маёр Арлоўскага мушкецёрскага палка

Ланскі Мікалай Сяргеевіч (1743-?), генерал-маёр

Лапа Антон, памешчык

Лапа Юзаф, старадубскі дэлегат у віленскай радзе паўстання

Лапат Міхаіл, навагрудскі пасол на Вялікім сейме

Ластроўскі, шляхціч

Лахніцкі Антон (1756-1819), віцэ-прэзідэнт г.Вільна

Леві Абрам, пасыльны

Левіз Фёдар, падпалкоўнік Нараўскага пяхотнага палка

Лейка, віленскі мешчанін

Лейбовіч Моўша, шпіён

Лішэўскі Людвік, палкоўнік 5-га коннага палка, генерал-маёр

Лукашэвіч Лука Міхайлавіч, генерал-маёр

Лукашэвіч, Фердынанд, вількамірскі ротмістр

Любамірскі Юзаф, князь

Ляпарскі Ян, палкоўнік кобрынскай міліцыі

Мадалінскі Антон Юзаф (1739-1804), камандзір 1 вялікапольскай брыгады

Макараў, падпалкоўнік

Макараў Аляксандр, калежскі саветнік

Макраноўскі Станіслаў (1762-1821), генерал-лейтэнант

Малеўскі Шыман, прафесар Віленскай акадэміі

Малькоўскі, маёр

Мараўскі Карл (1767-1841), граф, палкоўнік 2-га пяхотнага палка вялікай булавы ВКЛ

Мараўскі Ігнат Фелікс (1744-1790), граф, генерал-лейтэнант

Мараўскі Мікалай (1743-1811), літоўскі вайсковы пісар, генерал-маёр

Мардас Тадэвуш, віленскі каморнік

Марыконі Венедикт Беньямін, шамбелян карал я, літоўскі пісар

Марыконі Ігнат (-1823), літоўскі скарбовы пісар

Марыконі Юзаф, генерал-маёр Вількамірскага павета

Марцюшэўскі, шляхціч

Мастоўскі Тадэвуш Антон (1766-1842), раецянскі кашталян

Мацканеўскі Мікалай, віленскі мешчанін

Мацішэўскі,кракаўскі пісар

Мацкевіч Міхаіл, шляхціч

Меер Юзаф, віленскі мешчанін

Меін Ян, палкоўнік 5-га пяхотнага палка польскай булавы BKJI, з 16.5.1794г. генерал-маёр

Мікуць Ксаверы, шамбелян караля

Міларадовіч Андрэй Пятровіч (1726-1796), генерал-паручнік, чарнігаўскі і маларасійскі губернатар

Міллер Ян, віленскі мешчанін

Міллер Пётр, палкоўнік Нараўскага пяхотнага палка

Мінейка Томаш

Мірбах Генрых, генерал-маёр, з 5.7.1794г. генерал-лейтэнант

Мірскі Станіслаў Войцех (1756-1795), шамбелян караля, вялікі літоўскі пісар

Міхайлаў Андрэй Сідаравіч, мінскі віцэ-губернатар

Міцкевіч Юзаф, інфлянцкі канонік

Міцкевіч Вінцэнт, віленскі канонік

Міцкевіч Данімік, гродзенскі дэлегат у віленскай радзе паўстання

Мойшавіч Іяхім, клецкі мешчанін Мусакоўскі, шляхціц

Мучынскі Францішак, гродзенскі дэлегат у віленскай радзе паўстання

Нагурскі Каэтан (1760-1802), шавельскі харунжы і падкаморы

Нарбут Дамінік (-1807), міжэвіцкі і трабскі стараста, лідскі войскі

Нарбут Юзаф, лідскі харунжы, пісар камісіі паліцыі BKJI у 1793г., пісар Цэнтральнай дэпутацыі з 1.6.1794г.

Непамуцен Ян, харунжы, член парадкавай камісіі

Несцярэнка, паручнік

Несялоўскі Юзаф (1728-1814), навагрудскі ваявода

Несялоўскі Францішак Ксаверы (1771-1845), генерал-маёр

Няклюдаў Сяргей Васільевіч (1746-1811), полацкі губернатар

Нялюбіч Мацвей, член скарбовай экспедыцыі Цэнтральнай дэпутацыі ВКЛ

Няплюеў Іван Мікалаевіч (1740-1809), мінскі губернатар

Няхрэдзін Барыс, падпаручнік данскіх казакоў

Падвінскі, шляхціч

Пазняк Антон, маршалак Ашмянскага павета

Памернацкі Феліцыян, віленскі земскі суддзя

Патоцкі Вінцэнт (-1825), граф, каронны падкаморы, генерал-лейтэнант

Патоцкі Раман Ігнат Францыск (1750-1809), вялікі літоўскі маршалак

Пачобут Мартын (1728-1810), езуіт, астраном, паэт, рэктар віленскай акадэміі

РВіўта Шхаіл, аўруцкі земскі суддвя Паўша Якаў, наручнік літоўскіх войск

Піц Юмф (1736*1797), вілейскі стараста, чдга Цэятралквай дэпутвцыі

Пжэкенецкі НІкадзім (1740*1808), вілеяекі банкір

Піліяскі, штціч

Пільхоускі Давід Зыгмунт (1735-180S)* еэуіт, пісьменнік, ххрафесар іілівскій акадэміі

Пдятар Казімір» літоўекі падкаморы

Провар Карл (1769*1841), вялікі абозвы BKJ1, валыяскі і падольскі генерал-маёр

Прозар Антон, віцебскі ваяводзіц, дырэктар пошт BKJI

Прыцітэўскі Рох, палкоўнік расіеаскіх валанцёраў у 1794г.

П утка мер Ежы, членЦентральна# дзпутацыі

Пярнет, афіцэр

Рабовіч Шмуйла, свіслацкі жыхар

Радзівіл Дамініх (7*1813), палкаморы ВКЛ

Радзівіл Міхаіл Геранім (1744-1831), віленскі ваявода і кашталян

Радзішвўскі Міхаіл, старадубскі харунжы, стваловіцкі маршалах Ракіцкі, маёр

Раманоўскі, браслаўосі шляхціч

Растоцкі Тзадор (1725-1805). кіеўсхі ўншцкі архімандрыт. штрапаліт Pyd

Румянцаў-Задунайскі Петр Алякса*дрешя( 1725-1796k граф, маларасійскі генерал-губернатар

Румяндаў Міхаіл Пятровіч, граф, rmpuoapyulx

Рымовіч, ропгістр Рыпінскі, ротмістр

Рэпнін Мікалан Васільевіч (1744-1801), князь, зстляндскі і рыжскі генерал губернатар, галоўнакамандуючы карныхі войскамі ў BKJIу 1794г.

Рэфельд Вільгадыв, віленскі мвшчашн

Садкоўскі Віктар (1737-1803), брадлаўекі архіеійскап

Сангушка Вўстахі (17684844), кяааь, валынскі ваявода

Сакен Фабіян Вільпелыв (1752-1837), барон, оадпвдмоўнік Санктпецярбугскага драгунскага налка

Салгыкоў Іван Пятровіч (1730-1806), генерал аншэф, галоўн&камандуючы царскімі войскамі ў далучаяых губернях

Салтыкоў Мікалай Іаанавіч (1736-1816),старшыяя расійскай ваеннай калёгіі

Сапега Кааімір Настар(1750-1797), князь, брэсдкі стараста, палкоўнік

Серакоўскі Юзаф (1750-1817), альшавскі стараста, генерал

Сшідкі, шляхціч

Скірмунт Адах, тнскі эемскі суддзя

Славінскі Адам, ротмістр кавалерыі нарадовай BKJI

Солтан Станіслаў (1756-1836), літоўскі падкаморы, надворны літоўскі марашлак

Спенсбергер Мікалай, маёр літоўскай артылерыі

Сыруц Флор, ковенскі земскі суддзя

Старжынскі Эразм,трокскі камісар

Стафапуло, секунд-маёр

Сташэўскі Юзаф, упіцкі падкаморы

Стоцкі Адам, мазырскі войскі

Стоцкі Цыпрыян, мазырскі гродскі суддзя

Страшэвіч Міхаіл, упіцкі кашталян і маршалак

Студзіла, шляхціч

Сулістроўскі Мікалай, брыгадзір I ковенскай кавалерыйскай брыгады

Сулістроўскі Алаіз, вялікі літоўскі пісар

Сувораў Аляксандр Васільевіч (1729-1800), князь, генерал-фельдмаршал

Сухадольскі Тадэвуш, падпалкоўнік

Сцемпкоўскі, паручнік валынскай кавалерыйскай брыгады

Сцепанковіч Ян, ашмянскі земскі пісар

Тавінскі Ігнат, віленскі земскі суддзя

Тал стой Дзмітрый, граф, палкоўнік

Тамашэўскі Мікалай, беняконскі плябан, прафесар матэматыкі віленскай акадэміі

Тармасаў Аляксандр Пятровіч (1752-1819), генерал кавалерыі

Твардоўскі Пётр Антонавіч, палкоўнік 2-й брыгады кавалерыі нарадовай BKJI

Токараў, падпаручнік

Трашкоўскі Плацыд, брэсцкі чашнік

Туталмін Цімафей Іванавіч (1740-1809), генерал-паручнік, генерал- губернатар мінскі, ізяслаўскі і брацлаўскі

Тызенгауз Антон (1756-1816), віленскі харунжы

Тызенгауз Ігнат (7-1822), пасельскі стараста, палкоўнік

Тышкевіч Антон, віленскі харунжы

Тышкевіч Юзаф, вяляцінскі стараста Тышкевіч Ежы, член Цэнтральнай дэпутацыі

Тучкоў Мікалай Аляксеевіч (1762-1812), маёр артылерыі

Тэллер, паручнік

Удолаў, секунд-маёр Фанагарыйскага грэнадзёрскага палка

Умастоўскі Томаш, ашмянскі дэлегат у віленскай радзе паўстання

Утровіч Ігнат, шляхціч

Ферзен Іван Еўстафьевіч (1747-1799), барон, граф, генерал-паручнік

Фланкенгакен, аўруцкі гараднічы

Франкоўскі Мацвей, з 15.5.1794г., генерал-маёр брэсцкай міліцыі

Францышэўскі, шляхціч

Фрэйліх, палкоўнік саксонскай службы

Хамінскі Ксаверый (-1809), мсціслаўскі ваявода

Хжаноўскі Рох, генерал-маёр пінскай міліцыі з 13,6.1794г.

Хлявінскі Антон, генерал-маёр, з 16.5.1794г. генерал-лейтэнант

Хлявінскі Казімір, член Цэнтральнай дэпутадыі

Храпавіцкі Мікалай, аршанскі падкаморы і маршалак павета

Цвёрдахлебаў, падпаручнік

Цыцыянаў Павел Дзмітрыевіч (1754-1806), князь, генерал-маёр

Цэйдлер Гатліб Франц Крыбс, віленскі купец

Чарамісінаў, капітан Нараўскага пяхотнага палка

Чарназубаў Ілля Фёдаравіч, палкоўнік казадкіх войск

Чартарыжскі Адам Казімір (1734-1823), маршалак літоўскага трыбунала

Чыж Каспар, віленскі падваявода

Чэсменскі Аляксандр, палкоўнік

Чэх Томаш, сакратар Вышэйшага нарадовага савета паўстання ў Варшаве у/

Шадурскі Юзаф, дынабурскі памешчык

Шарамецьеў Васіль Сяргеевіч, генерал-аншэф, ізяслаўскі, чарнігаўскі і кацярьшаслаўскі генерал-губернатар Шмуйлавіч Моўша, мядзельскі жыхар Шылінг Леў, палкоўнік егерскага корпуса Шыманоўскі Юзаф Шыркоў Павел, секунд-маёр Шчадроў, премьер-маёр Шчапанаў Ян, ашмянскі земскі пісар Эцінг, палкоўнік

Юрага Ксаверый, віленскі земскі пісар Ягораў, харунжы Язданскі Клеманс, урач Якавіцкі, шляхціч Якубоўскі, аўруцкі эканом Янкелевіч Яеель, клецкі жыхар

Ясінскі Якуб (1761-1794), палкоўнік корпуса інженераў, камандуючы ўзброенымі сіламі паўстання BKJI да 5.1794.

ЗМЕСТ

№ 1 - (20 лютага) 3 сакавіка. Данясенне барону О. Ігельстрому тайнага агента з Литвы                                                                                             12

№ 2. (Каля 20 лютага) 3 сакавіка. “ Выписка из нравоучительных книг великого бога, индийского философа, преподающего правила жизни для верных ему”                                                                                         14

№ 3. 15 сакавіка. Сакрэтны наказ Кацярыны 11 князю М. Рапніну адносна выяўлення патаемнай змовы ў Ліфляндыі і Літве                       18

№ 4. 1795. Вытрымкі з паказанняў Т. Ваўжэцкага ў таемнай экспедыцыі аб планаванні і характары паўстання                                                        19

№ 5. 23 мая і 14 чэрвеня 1794 г. Са сведчанняў Ю. Дзялынскага ў смаленскай следчай камісіі аб падрыхтоўцы паўстання ў Кароне і ВКЛ 23

№ 6. 26 мая. Данос ротмістра Рыпінскага брацлаўскаму губернатару В. Шарамецьеву аб ролі Празора, Стоцкіх і Паўшы ў падрыхтоўцы паўстання ў Мазырскім павеце                                                                                   24

№ 7. 25 сакавіка. Паведамленне Ц. Туталміна П. Зубаву аб хваляваннях пад час кантрактавага збору дваран у Навагрудку                                 25

№ 8. 25 сакавіка. Адрас Ц. Туталміна да В. Дэрфельдэна з просьбай аб тэрміновай прысылцы войскаў                                                              27

№9. 25 сакавіка. Прапановы Ц. Туталміна М. Ланскому адносна ваенных прыгатаванняў у сувязі з хваляваннямі ў Навагрудку               27

№ 10. 28 сакавіка. Меркаванні Ц. Туталміна ў лісце да П. Зубава адносна настрояў у далучаных да імперыі землях                                29

№ 11. 29 сакавіка. Ліст невядомага да генерал-маёра літоўскіх войскаў К. Мараўскага з Варшавы                                                                          32

№ 12. 10 красавіка. З ліста Ц. Туталміна П. Зубаву аб сімптомах паўстання паводле сведчання арыштаваных Ю. Дзялынскага і Карніцкага32

№ 13. 15 красавіка. Рапарт М. Рэпніна М. Салтыкову з далучэннем агентурнага паведамлення яўрэя А. Леві аб пачатку паўстання ў Шаўлях 33

№ 14. 14 красавіка. Адкрытае прадпісанне Т. Касцюшкі з нагоды назначения галоўнакамандуючым К. Мараўскага                                33

№ 15. 14 красавіка. Ліст Т. Касцюшкі да П. Грабоўскага 34

№16. 14 красавіка, Ліст Т. Касцюшкі да К. Несялоўскага                   35

№ 17. 14 красавіка. Ліст Т. Касцюшкі да К. Сапегі.. .......          36

№ 18. 14 красавіка. Ліст Т. Касцюшкі да X. Карнітоўскага                38

№ 19. (24 мая). Сведчанні К. Мараўскага ў смаленскай следчай камісіі аб сваім наведванні Касцюшка ў Кракаве                                                  38

№. 20. 16 красавіка. Акт ІІІавельскага ваеннага саюза (канфедэрацыі)                                                                                                                        46

№ 21. 18 красавіка. Зварот К.Несялоўскага да канфедэрацыі і народа                 ....................... .......................................................................         48

№22. 18 красавіка. Меркаванне А. Скірмунта аб характеры паўстання ў Польшы                                                                                                        50

№ 23. 18 красавіка. Паведамленне Ц. Туталміна П. Зубаву аб узброеных інцыдэнтах на мяжы Мінскай губерніі                                                   51

№ 24. 20 красавіка. Пранановы Ц. Туталміна аб апецы эксмаршалку гродзенскага сейма С. Бялінскаму                                                            52

№ 25. (Каля 20-24 красавіка). Сакрэтны данос Ц. Туталміну М. Радзівіла аб пачатку паўстання ў Вільна                                                     53

№ 26. 24 красавіка. Акт паўстання правінцыі Вялікага Княства Літоўскага                                                                                                       54

№ 27. 25 красавіка. Універсал у ваяводствы, паветыі вольныя гарады літоўскай правінцыі                                                                             56

№ 28.25 красавіка. Пастанова крымінальнага суда абпакаранні Ш. Касакоўскага                                                                                              62

№ 29. 21 красавіка. Паведамленне князя II. Цыцыянава Ц. Туталміну аб сваіх сілах і дзеяннях пад Гродна                                                           63

№ 30. Данясенне П. Цыцыянава Ц. Туталміну аб сваіх дзеяннях паміж 21 красавіка і 5 мая ..................................................................................                   65

№31. Паміж 24 і 27 красавіка. Паведамленне Ц. Туталміна П. Зубаву аб

узброеных выступленнях, у тым ліку і ў Нясвіжы                      66

№ 32. (Паміж 24 і 27 красавіка). Зварот В. Кнорынга да памешчыкаў зямель памежных з паўстаннем.......................................................                  68

№ 33. 27 красавіка. Адозва Найвышэйшага нарадовага савета да ваяводстваў, паветаў і галоўных гарадаў ВКЛ аб стварэнні органаў улады на месцах                                                                                                 69

№ 34. 28 красавіка. Зварот скарбовай дэпутацыі рады паўстання да касіраў таргавіцкай канфедэрацыі                                                            71

№ 35. 27-29 красавіка. Ліст Ц. Туталміна М. Рэпніну з прапаовай мер па размеркаванню войск для аховы межаў Мінскай губерні                   72

№ 36. 29 красавіка. Сакрэтнае паведамленне Ц. Туталміна П. Зубаву аб пазіцыі магнатаў паўднёвых зямель ВКЛ                                                 75

№ 37. 29 красавіка. Сакрэтнае паведамленне Ц. Туталміна П. Зубаву аб хваляваннях у сувязі з распаўсюджваннем віленскіх універсалаў               77

№ 38. 29 красавіка. Урывак з ліста Б. Кнорынга М. Салтыкову аб розных здарэннях                                                                             79

№ 39. 31 красавіка. Адозва Вышэйшай рады літоўскага народа да земляробаў і сельскіх жыхароў                                                                80

№ 40. 2 мая. Рапарт М. Дзеева Л. Бенігсену аб бітве пад Палянамі    83

№ 41. 4 мая. Ультыматыўны ліст падпалкоўніка П. Грабоўскага да падпалкоўніка Ф. Левіза з абозу пад Барунамі                                          86

№ 42. 4 мая. З рапарта падпалкоўніка Ф. Левіза барону Л. Бенігсену аб бойцы пад Палянамі                                                                              86

№ 43. 14 мая. Рапарт Л. Бенігсена Ц. Туталміну з апісаннем дзеянняў М. Дзеева пад Смаргонню                                                                           88

№ 45. 4 мая. Паведамленне Ц. Туталміна П. Зубаву аб канфедэрацыях у Навагрудскім ваяводстве, Гродзенкім і Ашмянскім паветах               90

№ 46. 5 мая. Прапановы М. Рэпніна М. Салтыкову адносна набраных у рускую армію польскіх жаўнераў                                                             93

№ 47. 11мая. Са сведчанняў у смаленскай следчай камісіі капітана Я. Валіцкага аб браслаўскай канфедэрацыі                                                  94

№ 48. 11 мая. Ліст Ц. Туталміна П. Зубаву з прапановамі аб дыслакацыі войск для падаўлення паўстання                                                         94

№ 49. 8/17 мая. Адозва Найвышэйшай рады літоўскага народа пад начальствам Т. Касцюшкі да ўніятаў і неўніятаў                               96

№ 50. 2/13 мая. Адозва літоўскай рады паўстання пад начальствам Т. Касцюшкі да рускіх салдат                                                                        100

№ 51. Не датаваны ўрывак перакладу з польскага “Совет от народу польского любимым братиям нашим россиянам, всякого чину офицерам и рядовым солдатам”                                                                             102

№ 52. 5 чэрвеня. Рапарт падпалкоўніка Л. Шылінга брыгадзіру Л. Бенігсену аб бойцы пад Палянамі                                                            103

№ 53. 18мая. Рапарт Л. Бенігсена аб сваім маршы на Трабы і аб бойцы пад Ліпнішкамі                                                                                              105

№ 54. 20 мая. Ліст Ц. Туталміна П. Зубаву з планам скаардынаваных мер супраць паўстання                                                                             107

№ 55. 22 мая. Рапарт Л. Бенігсена В. Кнорынгу аб сутычцы пад Ашмянамі                                                                                                      109

№ 56. 22 мая. Данос лазутчыка М. Лейбовіча аб здарэнні пад Чашнікамі                                                                                                          111

№ 57. 28 мая. 3 рапарта капітана С. Глякава Ц. Туталміну аб хваляваннях сялян у маёнтку Касцюковічы Мазырскага павета                112

№ 58. 31 мая. Сведчанні мядзельскага мешчаніна М. Шмуйлавіча аб розных падзеях                                                                                           113

№ 59. 31 мая. Ліст Ц. Туталміна Б. Кнорынгу з паведамленнем аб здарэннях пад Мядзелам                                                                    114

№ 60. 1 чэрвеня. З ліста Ц. Туталміна Б. Кнорынгу аб узброеных прыгатаваннях уздоўж мяжы Мінскай губерні                                           115

№ 61. Абвяшчэнне Я. Ясінскага літоўскаму народу у сувязі з пачаткам дыверсій углыб акупіраваных тэрыторый                                                  115

№ 62. 1 чэрвеня. Прадпісанне Я. Ясінскага К. Катлу аб стварэнні і дзеяннях партызанскіх дыверсійных атрадаў                                             116

№ 63. 1 чэрвеня. Інструкцыя Я. Ясінскага аб арганізацыі дыверсійных атрадаў з візай К. Катла                                                                      118

№ 64. 2 чэрвеня. Абвешчана ў Вільна 14 чэрвеня. Заклік Т. Касцюшкі літоўскіх абывацеляў і парадкавых камісій да агульнага апалчэння (паспалітага рушання)                                                                                   119

№ 65. 1 чэрвеня. Адозва Т. Касцюшкі ў сувязі са зменай Я. Ясінскага М. Вяльгорскім на пасадзе  галоўнакамандуючага ў Літве                      122

№ 66. 10 чэрвеня. Развітальная дэклярацыя Вышэйшай віленскай рады                                                                                                                    124

№ 67. 12 чэрвеня. Універсал Цэнтральнай дэпутацыі ВКЛ аб сваім складзе і першых дзеяннях                                                                          126

№ 68. 12 чэрвеня. Распараджэнне Найвышэйшага нарадовагасавета аб надзвычайных эканамічных захадах               128

№ 69. 14 чэрвеня. Адозва Цэнтральнай літоўскай дэпутацыі аб неадкладным зборы паспалітага рушання                                        131

№ 70. 18 чэрвеня. Абвяшчэнне Цэнтральнай літоўскай дэпутацыі Паланецкага ўніверсала Т. Касцюшкі аб вызваленні сялян без зямлі на час удзелу іх у паўстанні                                                                      132

№ 71. 6-8 чэрвеня. Універсал Вышэйшага нарадовага савета аб надзвычайных рэквізіцыях і канфіскацыях                                        137

№ 72. 15 чэрвеня. Распараджэнне М. Катла аб зборы паспалітага рушання ў Ашмянах                                                                              144

№ 73. 2 чэрвеня і 12 кастрычніка. Са сведчанняў Я. Вітунскага ў Смаленскай следчай камісіі аб паўстаніі ў Ашмянскім павеце     144

№ 74. 4 чэрвеня. Даручэнне Я. Ясінскага М. Агінскаму адносна дыверсіі ў Мінскім ваяводстве                                                         146

№ 75. Каля 6 чэрвеня. Адозва А. Тызенгауза да абывацеляў ВКЛ з нагоды рэйда М. Агінскага ў Мінскую губерню                                   146

№ 76. 15 чэрвеня. Зварот М. Агінскага да абывацеляў Мінскага ваяводства                                                                                            147

№ 77. 18 чэрвеня. Папярэджванні Ц. Туталміна П. Румянцава-задунайскага аб пагрозе дыверсіі ў ваколіцах Кобрына                     148

№ 78. 28 чэрвеня. Сакрэтны ліст Ц. Туталміна П. Румянцаву аб неабходнасці каардынацыі карных аперацый супраць паўстання          149

№ 79. 24-27 чэрвеня. Ліст М. Зубава Ц. туталміну з паведамленнем свайго разладу з Б. Кнорынгам пад Меднікамі                                    151

№ 80. 26 чэрвеня. Ліст уніяцкага мітрапаліта Т. Растоцкага Ц. Туталміну з выражэннем пратэста на прымусовуюканверсію ўніятаў 151

№ 81. 29 чэрвеня. З паказанняў клецкіх яўрэяў І. Мойшавіча і Я. Янкелевіча аб абстаноўцы ў Вільна                                                  153

№ 82. 6 ліпеня. Рапарт брыгадзіра М. Дзівава генералу І. Салтыкову аб выкананні аператыўнага даручэння пад Янавым    153

№ 83. 9 ліпеня. З рапарта О. Дэфельдэна І. П. Салтыкову аб ваенных аперацыях пры маршы праз Брэст на Ражанку                 154

№ 84. 8 ліпеня. Рапарт Ц. Туталміна М. Салтыкову аб тактычным размеркаванні карпусоў у Мінскай губерні і па яе межах                157

№ 85. 30 ліпеня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага з паведамленнем аб сваім маршы на браслаўскую мяжу для сумеснай аперацыі                         158

№ 86. 10 жніўня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага адносна заахвочвання да паўстання жыхароў браслаўскага памежжа             158

№ 87. 11 жніўня. Ліст Ю. Марыконі да М.Агінскага з паведамленнем аператыўнай абстаноўкі і сваіх планаў з нагоды аблогі Вільна             159

№ 88. 12 жніўня. Ліст Ю. Марыконі да М. Агінскага з прапановай узняць на паўстанее г. Дынабург                                                                  159

№ 89. 12 жніўня. Даручэнне М. Агінскага падпалкоўніку К. Зяньковічу заняць і спаліць Дынабург                                                                         160

№ 90. 12 жніўня. Зварот М. Агінскага да жыхароў Інфлянт (“Адозва абывацеля Міхаіла Агінскага да інфлянцкіх абывацеляў, сціснутых маскоўскай уладай”)                                                                               160

№ 91. 4 жніўня. Рапарт Г. Гулевіча С. Няклюдаву аб аблозе М. Агінскім г. Дынабурга                                                                                              161

№ 92. 12 жніўня. Ультыматум М. Агінскага дынабугскаму каменданту Г. Гулевічу                                                                                                       162

№ 93. 12 жніўня. Ліст М. Агінскага А. Хлявінскаму з апісаннем сваіх акцый пад Дынабургам                                                                                  165

№ 94. 13 жніўня. Ліст П. Грабоўскага да М. Агінскага з весткай аб падзенні Вільна                                                                                              168

№ 95. 13 жніўня. Ліст Ю. Марыконі М. Агінскаму з-пад Дусят аб сваіх манеўрах там                                                                                        168

№ 96. 13 жніўня. Ліст Ю. Марыконі М. Агінскаму аб уласных перспектывах пасля страты Вільна                                                             169

№ 97. 17 жніўня. Ліст Я. Ясінскага да М. Агінскага з прапановай працягу дыверсій паддынабургам на мяжы з Расійскай імперыяй                 170

№ 98. 14 жніўня. Данясенне ротмістра П. Казачкоўскага чарнігаўскаму губернатару Г. Міларадовічу аб нападу С. Грабоўскага на межы Мінскай губерні                                                                                                      170

№ 99. 18 жніўня. Рапарт Ф. Буксгеўдэна І. Салтыкову аб зоры паспалітага рушання ў Брэсце                                                             171

№ 100. 17 жніўня. Сакрэтны рапарт І. Няплюева М. Салтыкову аб затрымцы С. Грабоўскага пад Мінскам                                                   172

№ 101. 18 жніўня. Сведчанне палоненага Грабоўскім мытнага саветніка Гулака                                                                                                       173

№ 102. 20 жніўня. Ліст Я. Гулака да зяця Канцэвіча з палону  174

№ 103. 19 жніўня. Рапарт М. Рапніна М. Салтыкову з паведамленнем аб рэйдзе С. Грабоўскага                                                                                   175

№ 104. Кастрычнік 1794 г. З допыту С. Грабоўскага ў смаленскай следчай камісіі                                                                                              176

№ 105. 22 жніўня. Сакрэтнае паведамленне В. Волкава М. Салтыкову аб манеўрах С. Грабоўскага ў Мінскай губерні                                               176

№ 106. 23 жніўня. Данясенне аўруцкага гараднічага Фланкенгакена ізяслаўскаму губернатару В. Шарамецьеву аб вынішчэнні бабруйскага гарнізона атрадам С. Грабоўскага                                                                178

№ 107. 30 жніўня. Рапарт капітана С. Глякава ізяслаўскаму губернатару В. Шарамецьеву аб вынішчэнні бабруйскага гарнізона                           178

№ 108. 30 верасня. З паказанняў палонных Ю. Карпінскага і М. Гурскага аб колькасці ўзброеных сіл паўстання                                    179

№ 109. 19 жніўня. Прапановы М. Рэпніна М. Салтыкову аб лепшай дыслакацыі карных дзеянняў супраць корпуса К. Серакоўскага                  179

№ 110. 26 жніўня. Са сведчання слугі І. Іванова аб здарэнні пад Лепелем                                                                                                180

№ 111. 11 верасня. З сакрэтнага даносу В. Волкава ў ваенную экспедыцыю аб здарэнні пад Слонімам з дызерцірам Е. Барадзіным        181

№ 112. Жнівень-восень 1794 г. Розныя звесткі вандроўнікаў і лазутчыкаў                                                                                               181

№ 113. 8 верасня. З рапарта А. Суворава М. Салтыкову аб перамозе пад Брэстам                                                                                                       182

№ 114. 20 верасня. Данясенне О. Дэрфельдэна М. Рэпніну аб сваіх поспехах на маршы праз бераставіцу на Галынку                                 182

№ 115. 1795 г. Вытрымкі з паўторнага допыту Т. Ваўжэцкага ў таемнай экспедыцыі аб хараткраы паўстання 1794 г. у Кароне і ВКЛ              183

СПАСЫЛКІ

1.Korzon Т. Wewnеtrzne dzeie PolskizaStanislawaAugustaPoniatowskiego. Krakow—Warszawa, 1898. T.16;

Ёнжа. Vademecum Kosciuszkowskie //Kwartalnik Historyczny. Lwow, 1917. R.31, Z.4; Janik M. Hugo Kollataj. Lwow, 1913;

Dubieckl M. Karol Prozor — obozny Wielkiego Ksiestwa Litewskiego. Krakow, 1897.

Sliwinski A. Powstanie Kosciuszkowskie. Warszawa, 1917

Prochnik A. Demokracja Kosciuszkowska. Warszawa, 1946

Lukaszewlcz W. Targowica i powstanie Kosciuszkowskie. Warszawa, 1953.

Lesnodorskl B. Polscy Jakobini. Warszawa, 1960

Kowiecki J. Pospolite ruszenie w insurekcyi 1794 r. Warszawa, 1963.

Ёнжа. Uniwersal Polanecki i sprawa jego realizacyi. Warszawa, 1957. Szyndler B. Tomasz Wawrecki — ostatni naczelnik powstania Kosciuszkowskiego. Warszawa, 1976.

Herbst S. Z dzieow wojskowych powstania Kosciuszkowskiego 1974 roku. Warszawa, 1983.

Powstanie Kosciuszkowskie. Materialy simpoziuma. Warszawa, 1985.

Litynski A.Sadyi prawo w powstaniu Kosciuszkowskim. Wroclaw, 1988Sobolowa B. Wladze lokalne powstania Kosciuszkowskiego // Sukmana iKrzyz. Lublin, 1990. S.384—342.

Jablonski H. Sad Kzyminalny wojskowy w roku 1794 // Czasy walk wyzwolenczych. Wroclaw—Warszawa, 1986.

Skalkowski A. Z dziejow insurekcyi 1794 r. Warszawa, 1926.

2.

Powstanie Tadeusza Kosciuszki z pism autentycznych sekretnych. Poznan, 1946.

Listy Kosciuszki do Jenerala Mokronowskiego i innych osob. Lwow, 1877.

Z korzespondencyi T. Kosciuszki urzedowej i pzywatnei. 1780—1817. Kornik,1946

Uniwersaly i rozporzadzenia w sprawie chlopskiej z okresu insurekcyi Kosciuszkowskiej 1794 r. Poznan, 1946, Akty powstania Kosciuszki. Warszawa, 1955. T.1. Cz.1—2.

3.

Josefa Zajacka pamietniki // Pamietniki z osmnastego wieku. Poznan, 1862, Pamietniki Michala Oginskiego о Polsce i polakach od roku 1788 az do konca roku 1815. Poznan, 1870.

Niemcewisz J. Pamietniki czasow moich. Tarnow, 1880.

Pamietnik generala Jana Weyssengofa. Warszawa, 1904.

Trebicki A. О rewolucyi roku 1794. Warszawa., 1967.

Pamietnik Filipa Lichockiego. Poznan, 1862.

Pamiеtniki ks. A. Kitowicza. Lwow, 1882. T.3.

4.

Paszkowski J. Dzieje Tadeusza Kosciuszki. Krakow, 1872.

Korzon Т. T. Kosciuszko. Krakow, 1894.

Моsсіскі H. Kosciuszko: testy, odezwy, wspomnenia. Warszawa, 1917.

Pakier P. Tadeusz Kosciuszko. 1764—1817. Warszawa, 1966.

Wojakowskl J. Tadeusz Kosciuszko. Warszawa, 1976.

Kozminskl K. Tadeusz Kosciuszko. Warszawa, 1969.

Dihm J. Kosciuszko nieznany. Wroclaw, 1969.

Zagorski A. Naczelnik w sukmanie. Krakow, 1990.

Szyndler B. Tadeusz Kosciuszko. Warszawa, 1991.

Z mlodych lat Jakuba Jasmskiego // Kipa E. Studia i szkice historyczne. Wroclaw, 1958.

Libera Z. Jakub Jasinski — poeta. Wroclaw, 1950.

Ён жа. Jakub Jasinski // Pisarze polskiego Oswiecenia. Warszawa, 1994. T.2.

Zytkowicz L. Stosunki skarbowe Wielkiego Ksiestwa Litewskiego w dobie insurekcyi Koscuszkowskiej // Ateneum Wilenskie. 1935. R.10.

Ёнжа. Litwa i Korona w r. 1794 // Ateneum Wilenskie. 1937. R.12.

Ёнжа. Ze stosunkow Jasinskiego z Konfederacja targowicka // Ateneum Wilenskie. 1938. R.13.

ZdanskiAC. Przyczynki do dzejow powstania powiata brzeska-litewskiego i ziem, nim objetych. Warszawa. 1936.

Nawrot D. Kilka uwag do poczatku powstania Kosciuszkowskiego na Litwe // Insurekcya Kosciuszkowska: historya, tradycia, wspolczesnosc. Kielce, 1995.

Woltanowski A. Prasa i pisma periodyczne powstania Kosciuszkowskiego. Bialystok, 1984.

Ёнжа. Nieznana poezja litewsca powstania Kosciuszkowskiego // Studia podlaskie. Bialystok, 1996. T.6. S.145—168.

Rok B. Propoganda walki powstanczej na Litwie na przykladzie dzialalnosci Michala Karpowicza // Powstanie Kosciuszkowskie i jego naczelnik. Krakow, 1996. S.63—65, Iwaszkewicz I.О dwoch Jachimach Chreptowiczach // Ateneum Wilenskie. 1937. R.12. S.569—575.

Land S., Piewkowicz N.Portret Jakuba Jasinskiego. Warszawa, 1964.

Poezja Polskiego Oswiecenia. Warszawa, 1956. S.355—385.

5.

Moscicki H.General Jakub Jasinski i powstanie Kosciuszkowskie. Warszawa, 1917.

Sulek Z. Protokoly deputacji tajniej wilenskiej 1794 r. // Studia i materialy do historyi wojskowosci. Warszawa. 1967. T.13. Cz.1—2. ёнжа. Spzsysiezenie Jasinskiego. Warszawa, 1992.

6. Powstanie Kosciuszkowskie 1794 r. Dzieie militarne. Warszawa.1994. T. 1

7.Сборник Русского исторического общества. СПБ. 1875. Т. 16.с. 239-242, Чтения в обществе истории и древностей Российских. М., 1867. Кн.1.

8.Энгель А. Описание дел, хранящихся в архиве виленского генерал-губернаторства. Вильна, 1904. Т.1. 4. 1—2

9.Батюшков П. Н. Очерк истории Вильно // Памятники русской старины в западных губерниях империи. СПБ. 1874. Вып.6:

Коробков Н.Польская война 1794 г. в реляциях и рапортах А.В Суворова // Красный архив. М., 1940. Т.4 (101):

Петрушевский А. Генералиссимус князь Суворов. СПБ 1894: Суворов А. В. Походы и сражения в письмах и записках .Dubiecki М. Polesieukrainnewroku 1793 - 1794 // Obrazyistudiahistoryczne. Ser.3. Kijow—Warsawa. 1915.

10.Пичета В. И. К истории восстания Костюшко 1794 г.//Научныезаписки института славяноведения. М.. 1958. Т.7

11.Ивашкевич В. И. Расстановка классовых сил в Польше в период восстания 1794 года. Автореф, дис. канд. истор. наук. Л._ 1962; Волкова А. И. Крестьянский вопрос в восстании 1794 г в Польше. Авторуф, дис. канд. ист. наук. Харьков. 1958

12.Макарова Г. В. Новые материалы о пребывании участников движения Т. Костюшко в России // Славяноведение 1994 N3. С 43—50

Яна ж. Действия родственников и друзей, оказавшихся в России участников движения Тадеуша Костюшко, направленные на облегчение их участи // XVIII век. Славянские и балканские народы и Россия. М.. 1998. С.165—173

13.Панова Л. Интересные документы // Гродненская правда 6.1.1963

А. Філатава. Паўстанне 1794 г. на Беларусі і Літве//Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі ад старажытнага часу да нашых дзён. Зб.матэр. Мн., 1992, С.84—86.

Яна ж. Восстание 1794 г. в переписке и воспоминаниях современников// Кніга, бібліятэчная справа і бібліягрфія Беларусі. Мн. 1993.

М Касцюк. За волю, роўнасць, незалежнасць.

Ён жа. Воля, роўнасць, незалежнасць. Народная газета.24.08.1994;

В. Швед.Падзеі і постаці гродненскай даўніны. Гродно, 1995- С. 98-113.

14.А Грыцкевіч. Паўстанне 1794 г.: перадумовы, ход і вынікі//Беларускі гістарычны часопіс.1994. N 1.с.39-47

15.Я. Юхо, У. Емельянчык. "Нарадзіўся я ліцвінам”. Мн., 1994.

16. М.Грыгор'еў.Войско BKЛ ад Сасаў до Касцюшкі. 1765-1794. Мн. 1994.

17.Дакументы сведчаць / Беларуская мінуўшчына. № 1

18.У. Емельянчык. Паланез для касінераў. Мн. I994. 3 іншых прац аўтара трэба адзначыць артыкулы:”3а адну толькі шляхту ваяваць не буду // БМ. 1994. N 1.С 27-28; Дыверсійныя рэйды ў паўстаніі 1794 года // Весці АН Беларусі. Сер. гуман. навук.1994. №2. C. 11-18

1. Грыцкевіч. Восень, паразы,падзелы //Культура 2.09.1994: Ён

жа. Вялікае княства Літоўскае //ЭГБ. Мн., 1994. Т. 2. С 400.

20. А.Грыцкевіч.Паўстанне 1794 года // ЭГБ. 1999. Т. 5. С. 446-447.

21.Tam жаС 446, Там жа. Паўстанне 1794 г.: перадумовы...С. 40,42; Вялікае княства... С 400-401.

22.А.Грыцкевіч.Паўстанне 1794 года // ЭГБ. 1999. Т. 5. с. 447.

23.КАрлоў, Г. Сагановіч. Год за годам // БМ. 1996. N 6. С. 11; Яны ж. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі. Вільня, 2000. С. 158.

24.У. Арлоў.Паўстанне Тадэвуша Касцюшкі // Газ. Народная воля. 10.2.1998.

25.Н. Мазоўка."Возьмем косы ды янчаркі" // Газ. Роднае слова. 1994. № 2.Падобныя інсінуацыі гл.: А. Калюта, Сувораў: міф і праўда // Спадчына.1998. N95. с. 41

26.Я.Анішчанка:

Сакрэты смаленскага следства // БГЧ. 1994. N 1. С. 53-56;

На Вільна со шпагай // Газ. Культура ад 8-14.11.1995;

Паустанне 1794 года: змаганне за народ //Полымя. 1995. N 5. С 225-241;

Якабінец Ясінскі і шляхецкая Вандэя // БМ. 1995. N 5. С 2-4;

3 торбой вольнасці // Газ. Чырвоная змена ад 31.01.1995;

Змагар, летуценнік, палітык // Газ. Чырвоная змена ад 18.7.1995;

Под шыльдай роўнасці // Газ. Чырвоная змена ад 12.3.1995;

Адозвылітоўскага паўстання // Газ. Культура ад 28.5.-3.6.1996;

Дынабургскі рэйд // БМ. 1997. N 1. С. 46-50;

Статут жыцця Ясінскага // Маладосць. N 2. С 220-238;

Князь Рэпнін аб паўстанні 1794 г. у літоўскай правінцыі // Гісторыя Беларусі: новое ў даследаванні і выкладанні. Матэр. Рэспубл. нав.-практычн. канфер. 27 сакавіка 1999. Мн., 1999.4.1. С 6-9;

Ля вытокаў паўстання 1794 года (публікацыя дакументаў) // Беларускі археаграфічны штогоднік. Мн., 2000. С 208-220;

Т. Стрыкеніч- Корзан. Партызанская выправа палкоўніка Стэфана Грабоўскга на Беларусь у 1794 годзе (пераклад з польскага) // Байрам 1998. N 2. С. 32-43, N 3. С. 23-31.

27.Staszic S.Przestrogi dla Polski // Dziela Stanislawa Staszica. Wars,1816. T.1. c. 109.

28.НГАБ, ф. 1734, с. 35, л. 972, ф.1727, с.14, п.985, ф. 1774, с. 32, л.1531 адв. ф.1729, С. 77, л. 666 адв.,

29.Там жа, ф.1727, с. 17, л. 716

30.Там жа, ф.1728, с.22, л.736

31.Там жа, ф. 1737,с. 55, л. 862адв.

32.Там жа, ф.1777, с 16, л 1497, ф.1737, с. 50, л. 900, ф.1728, с.26, л.517

33.Там жа, ф.1727, с. 13, л.1225 адв., ф.1711, с. 52, л. 19, РДАСА, ф.389, с. 534, л. 31 адв.; VoluminaLegum. Pb, 1866. Т. 7. с. 57.

34.РДАСА, ф.389, С.534, л. 14

35.НГАБ, ф. 1727, с. 14, л. 1249 адв.,РДАСА, ф. 12, с. 126, л. 10 адв., с. 139, л. 66

36.НГАБ, ф. 1727, С. 17, л. 715

37.Там жа, ф. 1769, с. 24, л. 335

38.Там жа, ф. 1774, с. 77, л. 53 адв.

Навуковае выданне

Стогн.

Паўстанне і вайна 1794 года ў ў Літоўскай правінцыі. Дакументы

Адказны завыпуск Віктар Хурсік

Падпісана ў друк 20.03.2002. Фармат 00x84 1/16, Папера афсетная.Гарнітура школьная.Афсетны друк. Друкарскіх аркушаў 6,5. Тыраж 150 экз. Зак. 552.

Ліцэнзія ЛB 30 выдадзена 20.08.1997.

Выдавецтва “Пейто".220117 Мінск, прасп. імя газ. “Известия”, 57/31. Тэл. 2703382.

Надрукавана з арыгінал-макета выдавецтва “Пейто” у друкарні УП “Ходр” БелТІЗ.

220004 Мінск, вул. Вызвалення, 9.

Ліцэнзія ЛП 91 выдадзена 15.08.2000

• Назад
• Вперёд