Чернецкая Г. Рец. на кн. "Беларусь у часы Кацярыны 11"
- Подробности
- Опубликовано: 03.02.2016 07:14
- Автор: Анищенко Евгений Константинович
- Просмотров: 637
Чарнецкая Г. Рэц. на працу Я. Анішчанка “Беларусь у часы Кацярыны II. 1772-1796 гг.”
INSTYTUT FILOZOFICZNO-HISTORYCZNY
WYSZA SZKOLA PEDAGOGICZNA w Czestochowie
BIULETYN
15 (5) 1998
Recenzja
J. К. Aniszczenko, Belarus и czasy Kacjariny II (1772-1796 gady),Wyd. “WEDY”, Minsk 1998, s. 220 + 10 nlb (ilustracje)
[BialoruS w czasach Katarzyny II (w latach 1772 -1796)] pp.125--126
Niedawno z pod ріoга J. K. Aniszczenki, ukazala sie praca poswiecona historii Bialorusi w latach 1772 - 1796. Monografia ta zostala skierowana przede wszystkim do ludzi zwiazanych z roznymi osrodkami akademickimi, i dlatego tez, choc wydana w Minsku, trafila w nasze rece.
Na strukture tej monografii skladaja sie: wstep, trzy rozdzialy (pierwszy pt. Poczatek inkorporacji, drugi - Tworzenie ruskiej administracji i trzeci - Socjalny lad i polityka panstwa; dodatkowo kazdy rozdzial zostal podzielony na podrozdzialy) zakonczenie i przypisy. Praca zawiera rowniez fotografie, tabele oraz jedna mape. Tak wiec juz sama jej struktura swiadczy о tym iz autor wlozyl duzo wysilku, aby praca byla przejrzysta i latwa w odbiorze.
Mimo tych wszystkich walorow trzeba zauwazyc, iz w monografii tej nie zostala wyodrgbniona bibliografia, choc autor sugeruje w spisie tresci iz znajduje sie ona w przypisach do wstepu. Jednak mimo ich niezmiemej dokladnosci przypisy pozostana zawsze tylko przypisami. (Luke te w malym sfopniu moze uzupelnic wstep, gdyz autor przedstawil w nim historiografie dotyczaca historii Bialorusi interesujacego go okresu czasu, w ktorej uwzglednia pozycje nie tylko bialoruskie, ale takze m.in. polskie (W. Kalinki, Ostatnie lata panowania Stanislawa Augusta Poniatowskiego\ H Schmitta, Dzieje panowania Stanislawa Augusta Ponialowskiego; T. Cegielskiego, L. Kadzieli, Rozbiory Polski 1772 -1793 -1795 i inne).
Warto takze zauwazyc, iz struktura pracy ma charakter rzeczowo - chronologiczny, со umozliwia czytelnikowi zapoznanie sie ze zmianami zachodzacymi na tym terenie w latach 1772 - 1796. Potwierdzemem tego zalozenia jest poczqtek niniejszej pracy. Autor wymienil w nim kilka przyczyn, ktore doprowadzily do oslabienia Rzeczypospolitej, со umozliwilo wladcom i wladczyniom panstw osciennych nieustanna ingerencje w jej sprawy wewnetrzne. Ostatecznym rezultatem tej ingerencji byly trzy rozbiory Polski, w wyniku ktorych interesujace nas ziemie biaioruskie trafily pod panowanie Katarzyny II - carycy Rosji. Okupacji tych terenow dokonano bez zadnych oporow, gdyzjego mieszkancy uwalali, ii“Rosja nie zagarnelo polskiego terytorium: do niej jedynie wrocify ruskie ziemie, ktore w downych czasach wchodzily w sklad staroruskiego panstwa'’ (s. 5).
Teze о wczesniejszej przynaleznosci dolaczonego obszaru do Rosji mialy potwierdzac: jego nazwa - “Biala Rosja”, historyczne korzenie i etnopaficzna jednosc. Dlatego tez rozbiory potraktowano jako “wyzwolenie Biaiorusi ” spod polskiego panowania. Warto w tym miejscu zauwazyc, iz nazwa “Biala Rus --Biatorus utrzymaia sie w potocznym nazewnictwie tego okresu dla odroznienia niniejszego terenu od innych dolaczonych do Rosji ziem. Wraz z zachowaniem nazwy, wedlug autora tej publikacji, zdolaly utrzymac sie "historyczne osobliwosci ”, niestety tylko w okresie przejsciowym. Niemniej jednak taki rozwoj sytuacji pozwolil Katarzynie П i jej administracji uspic czuiynosc spoleczenstwa bialoruskiego.
Jednym z pierwszych posuniec imperatorowej na ziemiach bialoruskich (na ktore cala swoja, uwaga skupil autor tejze monografii) bylo wprowadzenie w zycie “ ustawy o zarzadzaniu gubernia" w 7775 roku. Na mocy tej ustawy cala Rosja (w tym takie ziemie bialoruskie) zostala podzielona na mniej wiejcej rowne gubernie, ktorych liczba рodkoniec panowania Katarzyny П osiagnala 50. Kazda gubernia liczyla od 300 do 400 tys. mieszkaricow i dzielila sie na powiaty za- mieszkiwane od 20 do 30 tys. ludnosci. Na czele guberni stal zarzadca lub gubemator, a na czele administracji powiatowej kapitan - insprawnik. Niekiedy dwie lub trzy gubernie tworzyly jednzy ednostka administracyjna(zwana okregiem lub prowincja), na czele ktorej stal general - gubemator, czyli namiestnik podlegly bezposrednio carycy (namiestnik dla ziem bialoruskich rezydowal w Wilnie).
Reforma 1775 roku zlikwidowala prawie od razu poprzedni wojewщdzko - powiatowy podzial tych ziem wraz z urzуdami z nim zwiфzanymi. Na to miejsce w gubemiach wprowadzono pieс nowych urzedow: zarzad gubemialny (na czele ktorego stal gubemator), izba skarbowa.(na czele ktorej stal wicegubemator). izby sadowe - cywilna. i krama oraz urzad opieki spolecznej. Na czele administracji powiatowej stal kapitan - insprawnik oraz Nizszy Sad Ziemski. Warto takze zauwazy6, it w mysl tej ustawy miasta stanowily oddzielnaj ednostke administracyjna zarzadzana przez urzednikow zwanych horodniczymi lub komendantami. Niniejsza ustawa reformowala takze sadownictwo. Powolano do zycia izby: karna i cywilna(o czym byla mowa wyzej), ktorym podporzqdkowano sady stanowe nizszego szezebla. Dla szlachty byl to Wyzszy Sad Ziemski, dla mieszczan - Magistrat Miejski, zwany inaczej Magistratem Gubemialnym, zas dla chlopow panstwowych - Wyzsza Rasprawa.
Kolejnym waznym krokiem Katarzyny П bylo wydanie tzw. przywileju zasadniczego, ktory byl najwiekszym osiagnieciem szlachty w tym okresie, a jednoczesnie stal sie punktem kulminacyjnym w rozwoju rosyjskiej monarchii szlacheckiej. Jednak mimo, iz mial on ogromne znaczenie nie tylko dla ziem bialoruskich, ale i calej Rosji zostal potraktowany przez autora monografii w sposob marginalny. A przeciez przywilej ten jeszcze raz potwierdzal dotychczaso- we zdobycze szlachty: wladanie majetnosciami ziemskimi i ludnoscia chlopska, prawo do budowania zakladow przemyslowych w tychze majstnosciach, zwolnienie od obowiazku sluzby panstwowej i od podatk6w osobistych, prawo do przekazywania majatkow dzieciom, prawo do dziedzicznego przekazywania szlachectwa (ktore mozna bylo utracic tylko w nielicznych przypadkach).
Szlachta otrzymala tez prawo do samorzadu terytorialnego. Organami jego mialy byc gubemialne i powiatowe zebrania szlacheckie, wybierajace gubemialnych i powiatowych marszalkow szlachty. Przywilej ten zostal nadany szlachcie bez wzgledu na narodowosc, a wiec otrzymala go takze szlachta bialoruska.
Jednoczesnie wydany zostal przywilej dla miast, ale i ten przywilej zostal potraktowany w monografii w sposob marginalny. W mysl tego przywileju ludnosc miejska zostala podzielona na szesc kategorii oraz uzyskala prawo wyboru rady miejskiej. Rada miejska wybierala z kolei dume, w sklad ktorej wchodzilo szesciu radnych, na czele ktorej stal prezydent miasta - urzednik rowniez obieralny. Na mocy przywilejow Katarzyny П zyskiwalo mieszczanstwo rowniez prawo zebran oraz bezposredniego zwracania sie do gubematora.
J. К. Aniszczenko wspomina w swojej monografii о sytuacji bialoruskich chlopow, ktorzy wiazali przylaczenie do Rosj i z nadzieja na “lepsza przyszlosc” (s. 183). Na podstawie analizowanych zrodel dochodzi autor do wniosku, iz sytuacja chlopow nie ulegla rady kalnej zmianie na skutek zmian przynaleznosci terytorialnej Bialorusi. W swoich wnioskach idzie nawet dalej, stwierdzajac, ze ponad polowa chlopow wykonywala swe powmnosci wtaki sam sposob jak przed rokiem 1772.
Саlosc pracy zostala oparta na icznych zrodlach i bogatej literaturze przedmiotu, о czym wyzej byla juz wzmianka. Pozwolilo to autorowi popatrzec na historie Biaiorusi lat 1772 - 1796 pod гozпуm katem, tj. politycznym, gospodarczym, spolecznym i religijnym. Przedstawiajac peinkjszy obraz tegо fragmeintu historii J. K. Aniszczcnko wnosi do naszej wiedzy nieznane dotad ele-menty, lamiac w ten sposob stereotypy Polakow оfenomenie demokrocji i swobo- dachRzeczypospolitej w porownaniu z “totalitaryzmem i despotia Rosji".
Anna Czerniecka